Van Dave Perrin's geschiedenis van ons gezelschapsfeestje in het VK. De ontwikkeling van het denken van de WSPUS ontwikkelde zich op identieke lijnen:
De eerste socialistische revolutie ter wereld?
Toen Jack Fitzgerald van de SPGB in de Socialist Standard schreef dat de Russische omwentelingen van maart en november 1917 verreweg de belangrijkste gebeurtenissen van de Eerste Wereldoorlog waren, sprak hij een mening uit die achteraf gezien een vanzelfsprekende waarheid lijkt. .1 Maar de mate waarin deze belangrijke omwentelingen daadwerkelijk de SPGB zelf zouden beïnvloeden, en de hele politieke traditie die haar had voortgebracht, kon op dat moment nauwelijks worden gewaardeerd of voorspeld. Zoals reeds opgemerkt, concentreerde het praktische debat binnen de arbeidersbeweging vóór de bolsjewistische machtsovername zich op de doeltreffendheid van reformistische en revolutionaire strategieën voor het bereiken van een sociale transformatie. De Russische revolutie vertroebelde deze wateren echter ernstig en bracht een politieke theorie onder de aandacht van de wereld – het leninisme – die, misschien voor het eerst, probeerde het marxisme systematisch opnieuw te beoordelen en te herinterpreteren in plaats van het simpelweg ronduit af te wijzen in het streven naar fragmentarische hervormingen.
Er was zeker nooit enige twijfel geweest dat er ruimte was voor interpretatie - inderdaad, de SPGB toonde bij haar oprichting het type synthese dat mogelijk was tussen verschillende lijnen van het algemeen marxistische denken, haar visie en politieke strategie die de invloed droegen van zulke uiteenlopende elementen als Kautsky en De Leon, Engels en Morris. Maar de bolsjewistische revolutie ging verder dan dit en daagde enkele van de fundamenten uit waarop het marxisme van vóór 1914 was gebouwd. De waargenomen noodzaak om een massaal socialistisch bewustzijn te bereiken onder de arbeidersklasse, de rol van een massale socialistische partij als zowel een aansporing tot als een uitdrukking van dat bewustzijn, en de noodzaak van een ontwikkelde economische basis van de samenleving voor een succesvolle socialistische revolutie, kwamen allemaal in twijfel.
De schijnbare triomf van de bolsjewieken in het achterlijke Rusland bracht de marxistische beweging in beroering. Bovendien toonden eerder machteloze politieke organisaties in heel Europa en Noord-Amerika zich meer onder de indruk van het plotselinge en onverwachte succes van revolutionairen midden in een bloedige wereldoorlog, dan bezorgd om de mogelijke impact van de gebeurtenis op kernelementen van de marxistische theorie, zoals ze altijd hadden gedaan. begreep ze. In tegenstelling tot de legende2 werd de SPGB aanvankelijk getroffen door dit gevoel, net als andere radicale partijen.
De reactie van de SPGB op de bolsjewistische machtsovername stond in schril contrast met haar standpunt over de eerdere, openlijk pro-kapitalistische maartrevolutie. Bij die gelegenheid zei de Socialist Standard duidelijk dat de revolutie was:
... maar een ander voorbeeld van de kapitalisten die de onvrede en de aantallen van de arbeidersklasse in Rusland gebruiken om de feodale regels en beperkingen weg te vagen die zo sterk werden gesymboliseerd door de tsaar en de raad van edelen, en om een regeringssysteem op te zetten dat in overeenstemming is met de moderne tijd. kapitalistische behoeften en noties.3
Het eerste redactionele commentaar van de Socialist Standard op de bolsjewistische revolutie ging er echter niet van uit dat de arbeidersklasse op enigerlei wijze werd gebruikt of gemanipuleerd ten voordele van hogere krachten. Na zijn opmerkingen te hebben voorafgegaan door een waarschuwing met betrekking tot de schaarse en mogelijk misleidende informatie waarover hij beschikte, was de lof van de Standard groot genoeg:
Wat de uiteindelijke uitkomst ook mag zijn, de bolsjewieken zijn er in ieder geval in geslaagd te doen wat alle legers, alle diplomaten, alle priesters en primaten, alle verwaande pacifisten van de hele kreunende en bloedende wereld niet hebben gedaan: ze zijn gestopt de slachting, voorlopig in ieder geval, op hun front. Hoeveel meer ze van plan waren te doen, zal de toekomst uitwijzen. Ze kunnen hogere doelen hebben, maar worden gerechtvaardigd door succes of veroordeeld door mislukking; maar het is een verbazingwekkende prestatie dat deze paar mannen in staat zijn geweest om de kans te grijpen en de dieven en moordenaars van de hele wereld met ontzetting en rillingen van angst te doen staan.4
Het einde van de oorlog, althans aan het oostfront, werd door de SPGB beschouwd als het belangrijkste succes van de bolsjewieken en een daad die rechtstreeks gericht was op de rest van de arbeidersklasse. Maar wat betreft de aard van de bolsjewistische machtsovername zelf, de SPGB was merkbaar voorzichtiger dan haar politieke rivalen bij het verspreiden van de zogenaamd socialistische inhoud. Met name de Socialist Labour Party, die al lang avant-gardistische ambities koesterde, zag zichzelf als de Britse belichaming van de bolsjewistische revolutionaire strategie, mogelijk nog vóór het Russische succes. Samen met de Workers' Suffrage Federation (WSF) van Sylvia Pankhurst was de SLP vertegenwoordigd op de Sovjetconventie van Leeds van 3 juni 1917, en riep samen met de WSF op tot de oprichting van arbeiders- en soldatenraden in Groot-Brittannië. Na de machtsovername door de bolsjewieken voerde The Socialist stukken uit als The Triumph of SLP Tactics in Russia,5 waarin hij beweerde dat het vakbondswerk en de wens om de massa van de arbeidersklasse socialistische ideeën bij te brengen gemakkelijk overeenkwamen met de geest van Lenin en de bolsjewieken.
De SLP en de antiparlementaire WSF stonden niet alleen in hun bewondering voor de bolsjewieken en hun verklaarde doel om de eerste socialistische staat op te bouwen - de conferentie van de Britse Socialistische Partij in het voorjaar van 1918 sprak ook zijn steun uit voor de novemberrevolutie samen met de aanvankelijke bolsjewistische maatregelen voor de “reorganisatie van Rusland onder de controle van de arbeidersklasse”.6 Dat de SPGB veel van deze houdingen ten opzichte van het nieuwe Russische regime niet deelde. Al snel werd duidelijk toen de vroege lof van de partij voor de bolsjewistische anti-oorlogsstrategie was uitgewerkt. Cursus.
Wat de aandacht van de SPGB vooral trok, waren de weelderige claims die namens de bolsjewieken werden gedaan door hun aanhangers in Groot-Brittannië. De eerste gedetailleerde analyse van de Russische situatie, geschreven door Fitzgerald, verscheen in de Socialist Standard van augustus 1918 onder het kopje 'De revolutie in Rusland - Waar het faalt'. Het pakte de beweringen van de SLP aan door uiteen te zetten waarom de bolsjewistische overname niet kon leiden tot de vestiging van het socialisme in Rusland. Het artikel vroeg:
Is deze enorme mensenmassa, ongeveer 160,000,000 tellend en verspreid over acht en een half miljoen vierkante mijl, klaar voor het socialisme? Zijn de jagers van het Noorden, de worstelende boerenbezitters van het Zuiden, de landbouwloonslaven van de Centrale Provincies en de industriële loonslaven van de steden overtuigd van de noodzaak, en toegerust met de vereiste kennis, voor het vestigen van het sociale eigendom van de middelen van bestaan?
Tenzij er een mentale revolutie heeft plaatsgevonden zoals de wereld nog nooit heeft gezien, of een economische verandering veel sneller heeft plaatsgevonden dan de geschiedenis ooit heeft geregistreerd, is het antwoord 'Nee!' … Welke rechtvaardiging is er dan om de onrust in Rusland een socialistische revolutie te noemen? Geen enkele afgezien van het feit dat de leiders van de novemberbeweging beweren marxistische socialisten te zijn.
In feite, zoals Buick en Crump hebben opgemerkt, identificeerde de SPGB maar liefst vijf hoofdredenen waarom de vestiging van het socialisme in Rusland door de bolsjewieken onmogelijk was.
• Ten eerste, zoals hierboven aangegeven, was het massale socialistische bewustzijn dat door de SPGB werd geëist voordat een succesvolle socialistische revolutie kon plaatsvinden, merkbaar afwezig in Rusland, net als elders. Fitzgerald greep een opmerking van Litvinoff aan die suggereerde dat de bolsjewieken niet echt de mening van de hele arbeidersklasse kenden toen ze de macht overnamen, slechts enkele delen ervan, zoals de fabrieksarbeiders van Petrograd.
• Ten tweede was het niet eens zo dat de arbeidersklasse een numerieke meerderheid vormde in Rusland, een samenleving die wordt gedomineerd door de boereneconomie. Hoe kon een socialistische meerderheidsrevolutie worden uitgevoerd terwijl de arbeiders nog steeds in de minderheid waren en de grootste sociale klasse de grootste was? grotendeels ongeletterde boerenstand? Hoewel analfabetisme de verspreiding van socialistisch begrip niet helemaal uitsloot, maakte het het zeker moeilijker. Hoe dan ook, de boeren hadden er al lang blijk van gegeven meer geïnteresseerd te zijn in het ontdoen van de zware belastingdruk op land en het vergroten van hun percelen dan in het eisen van gemeenschappelijk eigendom.
• Ten derde zou socialisme niet kunnen bestaan in een economisch achtergebleven land waar de productiemiddelen niet voldoende ontwikkeld waren om een socialistisch distributiesysteem te ondersteunen.
• Ten vierde, en dat is cruciaal, was het niet mogelijk om socialisme in één land op te bouwen, gezien de aard van het kapitalisme als een wereldsysteem met een wereldwijde arbeidsverdeling. Een geïsoleerd 'socialisme in één land' zou gedoemd zijn te mislukken, hoe eerbaar de bedoelingen van de betrokken revolutionairen ook mogen zijn.
• De vijfde reden die de SPGB naar voren bracht voor het niet-socialistische karakter van het bolsjewistische Rusland, raakte de wortel van haar politieke meningsverschillen met het bolsjewisme: socialisme kon niet worden bereikt door leiders te volgen.
Leninisme en de politiek van de Vanguard
Lenins opvatting over de rol van de politieke partij in een proletarische revolutie verschilde fundamenteel van die van de onmogelijke SPGB en van de sociaal-democratische beweging waaruit ze eerder in de eeuw was voortgekomen. Terwijl de bolsjewieken aanvankelijk beweerden deel uit te maken van dezelfde sociaal-democratische politieke stroming, en hoewel Lenin vaak de terminologie van Marx gebruikte, waren de bolsjewistische theorieën over politieke tactieken en partijorganisatie veel meer te danken aan de verschillende onderdelen van het negentiende-eeuwse Russische revolutionaire denken dat belichaamd was in de Populistische beweging.” Aan de basis van deze populistische theorieën lag de basisaanname van het avantgardisme – “de doctrine dat de emancipatie van een bepaalde groep cruciaal afhangt van het leiderschap, de leiding of de overheersing in een sterkere vorm van een andere, veel kleinere groep”! Dat een dergelijke voorhoedebenadering noodzakelijk werd geacht, was een product van Lenins overtuiging dat het bereiken van een massaal socialistisch bewustzijn in de arbeidersklasse onmogelijk was vóór een proletarische revolutie, wanneer het dode gewicht van de kapitalistische ideologie zou kunnen worden opgeheven. (In die zin was de basisaanname van het bolsjewisme dezelfde als die van de reformistische sociaal-democratie, alleen verschillend in de middelen die werden gebruikt om de macht van de arbeidersklasse te bereiken.) Lenin probeerde deze aanname te rechtvaardigen in What Is To Be Done?:
De geschiedenis van alle landen toont aan dat de arbeidersklasse, uitsluitend door haar eigen inspanningen, alleen in staat is vakbondsbewustzijn te ontwikkelen, dwz de overtuiging dat het noodzakelijk is zich te verenigen in vakbonden, de werkgevers te bestrijden en te streven om de regering te dwingen om dit of dat noodzakelijke arbeidsrecht goed te keuren, enz. De leer van het socialisme is echter voortgekomen uit de filosofische, historische en economische theorieën die zijn uitgewerkt door ontwikkelde vertegenwoordigers van de bezittende klassen, door intellectuelen... in Rusland, de theoretische leer van de sociaaldemocratie ontstond geheel onafhankelijk van de spontane groei van de arbeidersbeweging; het ontstond als een natuurlijk en onvermijdelijk resultaat van de ontwikkeling van het denken onder de revolutionaire socialistische intelligentsia. 10
Gedurende zijn hele politieke leven weigerde Lenin te accepteren dat de arbeidersklasse "in de massa" een socialistisch begrip zou kunnen bereiken, met het argument dat socialistisch bewustzijn alleen "van buitenaf" kon komen. Op het Congres van Boerensovjets in 1918 beweerde hij dat als revolutionairen moesten wachten op de intellectuele ontwikkeling van de arbeidersklasse, ze het socialisme minstens vijfhonderd jaar niet zouden meemaken. Om deze ramp te voorkomen, was een gecentraliseerde en politiek volwassen kern van revolutionairen nodig om sociale verandering op gang te brengen toen de arbeidersklasse in de massa zich nog niet bewust was van haar belangen – “de socialistische politieke partij, dat is de voorhoede van de arbeidersklasse, moet laat zich niet tegenhouden door het gebrek aan opleiding van de massa.”11 Deze visie, die ongetwijfeld de onontwikkelde toestand van de arbeidersklasse in Rusland weerspiegelde, werd welsprekend uiteengezet door de bolsjewistische apostel Karl Radek in Socialism From Science to Practice:
In geen enkel land kan de revolutie beginnen als de daad van de meerderheid... de meest actieve zijn altijd de eersten die opstaan... de creatieve en impulsieve kracht van de revolutie is nodig om de grote massa mensen op te wekken om hen te bevrijden. hun intellectuele en spirituele slavernij onder het kapitalisme, en om hen te leiden. in een positie waarin hun belangen kunnen worden verdedigd.12
Dit perspectief van 'minderheidsactie' weerspiegelde duidelijk de negentiende-eeuwse antitsaristische kijk op het Russische populisme, zoals bijvoorbeeld uitgewerkt door Peter Tkachev:
Een echte revolutie kan maar op één manier tot stand komen: door de machtsovername door revolutionairen... De revolutionaire minderheid, die het volk heeft bevrijd van het juk van angst en terreur, biedt het volk de gelegenheid om hun revolutionaire vernietigende macht te manifesteren.13
In reactie op de schijnbare triomf van de bolsjewistische principes vanuit haar positie in Groot-Brittannië, beweerde de SPGB dat de bolsjewistische voorhoede-opvatting de politieke en economische onvolwassenheid van Rusland en de minderheidspositie van de Russische arbeidersklasse weerspiegelde. De bolsjewieken hadden van de gelegenheid gebruik gemaakt om de macht te grijpen in een door oorlog geteisterd land met de belofte van 'vrede, land en brood', maar in tegenstelling tot de retoriek van hun vurige bewonderaars in Groot-Brittannië hadden de bolsjewistische tactieken kennelijk geen socialisme tot stand gebracht en waren ze zeer zeker ongeschikt voor de meer ontwikkelde kapitalistische staten in West-Europa. In tegenstelling tot groepen zoals de Britse SLP, die het bolsjewisme beschouwden als een opwindende bevestiging van de marxistische theorie die ze in Groot-Brittannië hadden gepromoot, erkende de SPGB de theoretische gevaren die inherent waren aan de voorhoede van de bolsjewieken en ontkende de toepasbaarheid die haar aanhangers ervoor in Groot-Brittannië bepleitten. 14 Het was een vijandigheid die werd aangewakkerd door de wetenschap dat sleutelelementen van de orthodoxe marxistische theorie eigenlijk fundamenteel werden uitgedaagd in plaats van ontwikkeld, en uit een tot dan toe onverwachte bron. In 'Een socialistische kijk op het bolsjewistische beleid' merkte de SPGB op:
Sinds de bolsjewistische minderheid de controle over de zaken in Rusland in handen nam, werd ons verteld dat hun 'succes' het socialistische beleid volledig had veranderd. Deze 'communisten' verklaren dat het beleid van Marx en Engels achterhaald is. Lenin en Trotski worden aanbeden als de wegbereiders van een kortere en gemakkelijkere weg naar het communisme.
Helaas voor deze 'bolsjewieken' is er nog geen bewijs geleverd om aan te tonen waarin het beleid van Marx en Engels niet langer bruikbaar is, en totdat dat bewijs komt, zal de Socialistische Partij van Groot-Brittannië hetzelfde marxistische beleid blijven bepleiten als voorheen... Wij zal aandringen op de noodzaak dat de arbeidersklasse het socialisme begrijpt en zich binnen een politieke partij organiseert om het te verkrijgen.15
De SPGB zag Lenins voorhoede-isme als een fundamentele ontkenning van de fundamentele socialistische – en marxistische – stelling verankerd in clausule vijf van de beginselverklaring van de partij, dat de emancipatie van de arbeidersklasse “het werk van de arbeidersklasse zelf moet zijn”. De SPGB was er vast van overtuigd dat voor een samenleving van sociaal eigendom en echt democratische controle de medewerking van de . meerderheid van de samenleving nodig was, en er kon geen samenwerking zijn zonder zowel begrip als overeenstemming. Er was zeker geen twijfel mogelijk dat een coöperatieve socialistische samenleving zou kunnen worden gecreëerd door een voorhoede-minderheidspartij, en dus waren de bolsjewistische tactieken vrij nutteloos vanuit het socialistische perspectief – zelfs gevaarlijk, gezien het gewelddadige opstandscenario dat door Lenin werd gepromoot en vervolgens fataal werd uitgeprobeerd door de Spartacisten in Duitsland.
Vrijwel alleen in de jaren na de bolsjewistische revolutie begon de SPGB de opvatting te weerleggen, zogenaamd verborgen in de geschriften van Marx en Engels en aan de wereld onthuld door Lenin, dat de juiste weg naar emancipatie van de arbeidersklasse in de voorhoede van de arbeidersklasse lag. klasse die in opstand komt om de burgerlijke staat kapot te maken en vervolgens een 'proletarische dictatuur' te creëren, indien nodig aangevuld met perscensuur en het verbieden van andere politieke partijen. Voor de SPGB was Lenins 'dictatuur van het proletariaat' niet, zoals Marx in zijn Kritiek op het Gotha-programma had voorgesteld, een uitdrukking van de democratische wil van de grote massa van de meerderheidsklasse in de samenleving, maar een dictatuur van de voorhoedepartij. , over de arbeidersklasse en de boeren. Lenin werd gelijkgesteld met de minderheid, samenzweerderige theoretici uit het verleden – Blanqui, Buonarroti en Weitling – mannen die het waanzin vonden te wachten op massaal politiek bewustzijn wanneer revoluties zouden kunnen worden gecreëerd door geharde tactici en samenzweerders. In een artikel in de Socialist Standard on Democracy and Dictatorship in Russia trachtte de SPGB het blanquisme van de bolsjewieken aan te tonen door Lenins trotse beweringen uit The New International van april 1918 te citeren, dat “net zoals 150,000 vorstelijke landeigenaren onder het tsarisme de 130,000,000 Russische boeren, dus 200,000 leden van de bolsjewistische partij leggen hun proletarische wil op in het belang van laatstgenoemden. individuen in de jaren 16. Engels in. bijzonder was expliciet geworden in zijn waarschuwingen tegen het soort voorhoede- en elitarisme dat door de SPGB werd geïdentificeerd als de wortel van de bolsjewistische tactieken, en verklaarde in zijn Inleiding tot Marx' klassenstrijd in Frankrijk 1840-1848:
De tijd is voorbij voor revoluties die worden doorgevoerd door kleine minderheden aan het hoofd van onbewuste massa's. Waar het gaat om de volledige transformatie van de sociale organisatie, moeten de massa's zelf deelnemen, moeten ze begrijpen wat er op het spel staat en waarom ze moeten handelen. Zoveel heeft de geschiedenis van de afgelopen vijftig jaar ons geleerd. Maar om de massa's te laten begrijpen wat er moet gebeuren, is lang en volhardend werk nodig... zelfs in Frankrijk beseffen de socialisten meer en meer dat er geen duurzaam succes mogelijk is tenzij ze de grote massa van het volk bij voorbaat voor zich winnen. 17
Ondanks haar argumenten tegen de avant-garde opvatting van revolutie van de bolsjewieken, kreeg de SPGB te maken met een door de bolsjewieken geïnspireerde wederopstanding van de opvatting dat haar 'parlementaire' weg naar het socialisme achterhaald was. Na de methoden van de bolsjewistische overname te hebben bestudeerd, brachten de tegenstanders van de revolutionaire strategie van de SPGB in Pankhurst's WSF en in de groepen die in december 1920 de Communistische Partij van Groot-Brittannië oprichtten, een oud argument in een nieuwe, geïmproviseerde vorm: dat het Russische voorbeeld had aangetoond dat pogingen om het parlement en de kapitalistische staatsmachine over te nemen bijna geheel nutteloos waren. Rusland had aangetoond dat de arbeidersklasse haar eigen machtsorganen kon opzetten in de vorm van arbeidersraden (sovjets). Een rechtvaardiging voor deze mening werd gegeven door Marx, zo werd gezegd, in The Civil War in France, waar werd aangekondigd dat “de arbeidersklasse niet eenvoudigweg de kant-en-klare staatsmachinerie in handen kan krijgen en deze voor haar eigen doeleinden kan gebruiken”. .18
De SPGB heeft deze specifieke uitspraak van Marx niet betwist en heeft deze uitspraak ook nooit betwist. De eigen Principeverklaring stelde uitdrukkelijk dat de staatsmachine die door de kapitalisten was gebruikt om hun klassenoverheersing van de samenleving te verzekeren, moest worden “omgevormd van een instrument van onderdrukking in een instrument van emancipatie” (cursivering toegevoegd). Wat de SPGB betwistte, was de nieuwe interpretatie die aan de woorden van Marx werd gegeven in het licht van de gebeurtenissen in Rusland. Voor de SPGB zou het dwaasheid zijn om nieuwe organen van de arbeidersklasse te creëren die zich verzetten tegen de macht van de kapitalistische staat, en dat was zeker niet wat Marx in gedachten had. Engels had de kwestie voor de partij opgelost in een brief aan Bernstein, waarin hij zei dat het "simpelweg een kwestie was om aan te tonen dat het zegevierende proletariaat eerst de oude bureaucratische, administratief gecentraliseerde staatsmacht moet omvormen voordat het deze voor zijn eigen doeleinden kan gebruiken".19
Door de unieke rol te erkennen die de sovjets in de Russische samenleving spelen bij afwezigheid van een legitieme burgerlijke parlementaire regering, voerde de SPGB aan dat ze een specifiek product waren van achterlijke politieke omstandigheden en door de bolsjewieken werden gebruikt als de best georganiseerde en meest effectieve politieke groep, voor hun eigen doeleinden. Ze vormden op zichzelf geen organen die in alle situaties van nut konden zijn voor de arbeidersklasse. In een artikel met de titel Parlement of Sovjet? Een kritisch onderzoek, de Socialist Standard betoogde op de manier van het Communistisch Manifest dat de precieze toepassing van socialistische principes zou variëren afhankelijk van de mate van politieke en economische ontwikkeling die in verschillende landen wordt bereikt, en zei dat het absurd was "om de Sovjet-Unie te veroordelen of te handhaven". ongeacht de voorwaarden waaruit het voortkwam” en dat de bolsjewieken door het adopteren van het Sovjetmodel voor hun grondwet geen groots nieuw systeem hadden uitgevonden, maar een reeds vaststaand feit hadden aanvaard.20
Hoewel de SPGB wees op de electorale ongelijkheden die het sovjetsysteem vatbaar zouden kunnen maken voor manipulatie 21 en de gelijkenis ervan met de Commune van Parijs 22 ontkende, valt op dat de SPGB niet zo vijandig stond tegenover het idee dat de arbeidersklasse sovjets zou organiseren in omstandigheden van achtergebleven politieke ontwikkeling, net als sommige van zijn tegenstanders bij de gedachte om het parlement en 'burgerlijke verkiezingen' te gebruiken voor socialistische doeleinden in landen als Groot-Brittannië. Voor de SPGB bewees Rusland niet de beweringen van zijn tegenstanders dat sovjets met succes zouden kunnen worden opgericht in oppositie tegen een gevestigde burgerlijke parlementaire staat, alleen dat ze zouden kunnen functioneren als een gedeeltelijke vervanging van een sovjet in een achtergebleven land dat de middelen voor democratische meningsuiting mist. Zoals de mensjewistische leider Martov had geschreven, hadden de bolsjewieken en hun aanhangers getracht de opkomst van spontane arbeidersorganen van democratie los te koppelen van de onontwikkelde politieke omstandigheden waaruit ze waren voortgekomen, door ze te verkondigen als een 'universele vorm' die door socialistische partijen in alle toekomstige revoluties:
Zodra de slogan 'sovjetregime' begint te functioneren als een pseudoniem onder de dekmantel waarvan het Jacobijnse en blanquistische idee van een minderheidsdictatuur in de gelederen van het proletariaat wordt herboren, krijgt het sovjetregime een universele acceptatie en zou het aanpasbaar zijn aan elke vorm van revolutionaire omwenteling. In deze nieuwe betekenis is de 'sovjetvorm' noodzakelijkerwijs verstoken van de specifieke substantie die haar bond aan een bepaalde fase van kapitalistische ontwikkeling. Het wordt nu een universele vorm, die verondersteld wordt geschikt te zijn voor elke revolutie die tot stand komt in een situatie van politieke verwarring, wanneer de volksmassa's niet verenigd zijn, terwijl de basis van het oude regime is weggevreten in het proces van historische evolutie. 23
Voor de SPGB vond de ultieme ironie (en rechtvaardiging voor haar standpunt) plaats toen Lenin en de bolsjewieken – inmiddels “de opportunistische weerhaantjes” genoemd – in januari 1920 de macht van de arbeidersraden in de fabrieken afschaften en hun volgelingen instrueerden om de meer geavanceerde kapitalistische staten om de tactiek van het 'revolutionaire parlementarisme' toe te passen, niet met als doel de burgerlijke staat kapot te maken en de macht over te dragen aan kneedbare arbeidersraden, maar om de controle over het staatsapparaat te veroveren zonder specifiek een beroep te doen op de 'universele vorm' van de Sovjet." Dit bewees de SPGB dat de echte 'universele vorm' voor de bolsjewieken de dictatuur van de voorhoedepartij was. De sovjets, oorspronkelijk opgeworpen als producten van de wil van het volk en democratische bedoelingen onder het autocratische tsarisme, bleken hiertoe het onmisbare middel te zijn.
De economische basis van Sovjet-Rusland
De analyse van de SPGB van de economische basis van Sovjet-Rusland onder de bolsjewistische dictatuur berustte op een stevig materialistische basis. Aangezien het socialisme niet kon worden gevestigd in achtergebleven, geïsoleerde Russische omstandigheden waarin de meerderheid van de bevolking het socialisme niet begreep of wilde, werd de positie van de bolsjewieken als noodzakelijkerwijs precair beschouwd. Een plotselinge machtsovername had hen in een positie gebracht waarin het bereiken van hun uiteindelijke doel van een communistische samenleving geen realistisch vooruitzicht was. The Socialist Standard merkte in A Socialist View of Bolshevist Policy op dat, nu het socialisme in een dergelijke situatie noodzakelijkerwijs afwezig is op de onmiddellijke politieke agenda, “de minderheid die aan de macht is in een economisch achtergebleven land gedwongen wordt haar programma aan te passen aan de onontwikkelde omstandigheden en voortdurende concessies te doen. to the capitalist 'World around them',25 waarmee hij de woorden van Marx in zijn voorwoord bij de eerste editie van Het Kapitaal herhaalt:
Het ene land kan en moet van het andere leren. Zelfs als een samenleving de natuurwetten van haar beweging begint op te sporen, kan ze niet over de natuurlijke fasen van haar beweging heen springen, noch ze per decreet verwijderen. Maar het kan de barensweeën verkorten en verminderen. 26
Zonder een socialistische wereldrevolutie zou er maar één weg voorwaarts zijn voor het semi-feodale Rusland: de kapitalistische weg. Met de virtuele eliminatie van de kleine Russische bourgeoisie, zou het voor de bolsjewieken noodzakelijk zijn om de industrie te ontwikkelen door middel van staatseigendom van ondernemingen en de gedwongen accumulatie van kapitaal. In The Dringende Catastrofe en hoe deze te bestrijden, geschreven vóór de novemberrevolutie, had Lenin precies zo'n benadering van de Russische crisis voor ogen. Volgens dit document zag Lenin dat onmiddellijke maatregelen nodig waren, waaronder de nationalisatie van de bestaande banken en de vorming van één enkele staatsbank, samen met de nationalisatie van alle verzekeringsmaatschappijen, de nationalisatie van de monopolies en alle andere belangrijke industriële belangen. De Socialistische Standaard maakte van de gelegenheid gebruik. om opnieuw twijfel te zaaien over de veronderstelde algemene toepasbaarheid van bolsjewistische acties - in dit geval de ontwikkeling van 'staatskapitalisme' als voorwaarde voor de vestiging van het socialisme:
Als we het bolsjewistische beleid in andere landen willen kopiëren, zouden we staatskapitalisme moeten eisen, wat geen stap is in de richting van socialisme in ontwikkelde kapitalistische landen. Het feit blijft, zoals Lenin moet bekennen, dat we niet van Rusland hoeven te leren, maar Rusland moet leren van landen waar grootschalige productie dominant is. 27
Lenins essentiële bewering was dat het staatsmonopoliekapitalisme de noodzakelijke technische voorwaarden verschafte voor de opmars naar het socialisme. (De woede van de SPGB werd nog verder aangewakkerd door kennelijke verwijzingen van Lenin naar het toch al 'socialistische' karakter van Rusland, hoewel later bleek dat dergelijke verwijzingen meestal onjuiste weergaven waren van al te enthousiaste vertalers van gelegenheden waarbij Lenin daadwerkelijk over 'staatskapitalisme' sprak. )27 In feite maakte Lenin de aard van de economische structuur die in Rusland ontwikkeld moest worden in april 1918 heel duidelijk:
Wat is staatskapitalisme onder Sovjetmacht? Staatskapitalisme bereiken betekent op dit moment het uitvoeren van de boekhouding en controle die de kapitalistenklassen hebben uitgevoerd. We zien een voorbeeld van staatskapitalisme in Duitsland. We weten dat Duitsland superieur aan ons is gebleken: het staatskapitalisme zou onze redding zijn; als we het in Rusland hadden, zou de overgang naar volledig socialisme gemakkelijk zijn, binnen ons bereik liggen, want staatskapitalisme is iets gecentraliseerd, berekend, gecontroleerd en gesocialiseerd, en dat is precies wat we missen... Alleen de ontwikkeling van staatskapitalisme, alleen de nauwgezette invoering van boekhouding en controle, alleen de strengste organisatie en arbeidsdiscipline, zullen ons naar het socialisme leiden. Zonder dat is er geen socialisme. 28
Zoals de SPGB veel moeite deed om haar tegenstanders erop te wijzen, gaf de held van Lenin toe dat de sociale vorming in Sovjet-Rusland in wezen staatskapitalistisch was, zij het onder leiding en controle van een onvolmaakte 'proletarische staat'. Voor Lenin was de aard van het revolutionaire staatsbestel in dergelijke omstandigheden de cruciale bepalende factor voor het soort bestaand sociaal systeem. Zonder wat Lenin 'revolutionaire democratie' noemde, zou het staatskapitalistische monopolie staatskapitalisme blijven. Met arbeiderscontrole over de productie en controle over de proletarische staat door de voorhoedepartij van de arbeidersklasse zou het socialisme echter een realiteit zijn. Volgens The Impending Catastrophe and How To Combat It was socialisme slechts "staatskapitalistisch monopolie gemaakt om de belangen van het hele volk te dienen", een definitie die algemeen werd aanvaard door de organisaties van de orthodoxe, mogelijke sociaaldemocratie, die ook het staatsmonopolie beschouwden. kapitalisme gebaseerd op de nationalisatie van de industrie en staatsplanning van de economie om de basis te vormen van een socialistisch samenlevingssysteem. Hieruit ontstond inderdaad de eigenaardige situatie waarin Lenin de 'parlementaristische' sociaal-democraten aanviel omdat ze staatskapitalisme bepleiten zonder controle door de arbeidersklasse, terwijl Kautsky voor de sociaal-democraten de beschuldiging terugsloeg door de bolsjewieken ervan te beschuldigen staatskapitalisme te bepleiten in de vorm van een genationaliseerde economie onder de verstikkende heerschappij van een voorhoededictatuur. 30
Zoals Lenin had opgemerkt, was het precieze doel van de bolsjewieken het opbouwen van een vorm van staatsmonopoliekapitalisme naar Duits model, onder de politieke controle van een 'revolutionair-democratische' staat. Nationalisatie van belangrijke productieve en distributieve eenheden werd beschouwd als een essentiële voorwaarde voor de opmars naar het socialisme, en Lenin schreef in The State and Revolution dat een “geestige Duitse sociaaldemocraat uit de jaren zeventig van de vorige eeuw de post een voorbeeld noemde van het socialistische economische systeem. Dit is helemaal waar... Het is ons onmiddellijke doel om de hele economie te organiseren volgens de lijnen van de postdienst... onder de controle en leiding van het gewapende proletariaat.' 31 De SPGB beschouwde dit als staatskapitalisme, ongeacht de politieke omstandigheden. Voor de SPGB was nationalisatie en staatssturing van de economie staatskapitalisme in Duitsland, staatskapitalisme wanneer bepleit door de Britse Labour Party, en zeer zeker staatskapitalisme onder de dictatuur van de bolsjewieken. Het bestaan van zogenaamd welwillende regeringen en 'arbeidersstaten' kon op zich niets veranderen aan het uitbuitende karakter van de economische basis van de samenleving. Wat betreft de Duitse postdienst onder Bismarck als een voorbeeld van embryonaal socialisme, had Engels in Socialism: Utopian and Scientific Bismarcks uitbreiding van staatseigendom in de economie belachelijk gemaakt als "vals socialisme", een beschrijving die de SPGB graag onderschreef.
Meer dan twintig jaar na de bolsjewistische machtsovername zou de SPGB laten zien dat ze er niet van overtuigd was dat het staatskapitalisme echt socialisme was, zelfs als het werd geleid door degenen die zichzelf socialistisch noemden:
... de belangrijkste kenmerken van het kapitalisme [in Rusland) zijn niet verdwenen en zijn niet aan het verdwijnen. Goederen worden niet geproduceerd voor gebruik, maar voor verkoop aan degenen die het geld hebben om te kopen, zoals in andere landen. De arbeiders zijn geen leden van een sociaal systeem waarin de middelen voor de productie van rijkdom sociaal eigendom zijn en gecontroleerd worden, maar zijn loontrekkers in dienst van de staat of van semi-staatsbedrijven, enz. De Russische staatsbedrijven zijn niet meer ' maatschappelijk bezit' dan het Britse postkantoor of de Central Electricity Board, of welk particulier bedrijf dan ook... De bolsjewistische poging om het socialisme in te luiden door 'wettelijke bepalingen' en door 'gedurfde sprongen' voordat de economische omstandigheden rijp waren, en voordat de massa van de bevolking het socialisme wenste, is een totale mislukking geweest. Na verloop van tijd zal dat falen duidelijk worden voor de arbeiders binnen en buiten Rusland. 33
Het kapitalisme, gebaseerd op de scheiding van de producenten en de productiemiddelen, was niet afgeschaft en had dat ook niet kunnen zijn. De productie vond nog steeds plaats als een ruilsysteem waarbij kapitaal in omloop was. Kapitaal was zelfverruimend op het productiepunt als gevolg van de uitbuiting van loonarbeid, en er werden nog steeds goederen geproduceerd voor verkoop op de markt met het oog op de realisatie van meerwaarde. Inderdaad, veel van de vroege analyse van de SPGB van de economische basis van het Sovjetsysteem weerspiegelde de wens om de overeenkomsten aan te tonen tussen het Russische staatskapitalisme en het op Britse particuliere ondernemingen gebaseerde kapitalisme waarmee de SPGB het meest vertrouwd was. Tot eind 19285 en Stalins uitgebreide programma's van gedwongen accumulatie en collectivisatie van de landbouw, had de SPGB de neiging het Sovjetsysteem voorzichtig te typeren als een mengeling van privé- en staatskapitalisme. Artikelen in de Socialist Standard maakten beslag op officiële Sovjetverklaringen en publicaties die het bestaan van huur, rente en winst in Rusland aantoonden, een opvallende bevestiging voor de SPGB dat Rusland nog steeds deel uitmaakte van het wereldkapitalisme en dat de Russische arbeiders werden uitgebuit door kapitalisten. Een zo'n stuk in de Socialist Standard getiteld Rusland: Land van hoge winsten wees op toegenomen Russische handel met de grote kapitalistische mogendheden, en de "onthutsende winsten", gemiddeld 81 procent voor 1926-7, verzameld door de concessiemaatschappijen uit de exploitatie van Russische arbeiders. 34 De SPGB spotte met de bolsjewistische slogan uit 1917 van 'Weg met de buitenlandse obligatiehouders' en zei dat hoewel de buitenlandse obligatiehouders goed en wel waren 'neergehaald' met de aanvankelijke afwijzing van de onder het tsarisme opgebouwde nationale schuld, ze waren vervangen door Russische obligatiehouders – “een onderscheid zonder verschil vanuit het standpunt van de Russische arbeiders”. 35 Het erfrecht en de enorme inkomensongelijkheid dienden om de mening van de partij verder te versterken dat “het Russische kapitalisme, hoewel bestuurd door de dictatuur van de Communistische Partij, bijna tot in het kleinste detail de parafernalia reproduceert van de kapitalistische wereld zoals we die hier kennen'? De SPGB had gedacht dat het vanaf het moment dat de bolsjewieken aan de macht kwamen, waarschijnlijk zou zijn dat de nieuwe Russische heersers een compromis zouden moeten sluiten met de kapitalistische wereld, met name om de financiering aan te trekken die nodig is voor de geplande plannen voor gedwongen industrialisatie, en om de broodnodige buitenlandse valuta te verkrijgen.
Het was de SPGB duidelijk dat de bolsjewistische dictatuur onder het mom van 'proletarische revolutie' de historische rol van een grotendeels afwezige kapitalistische klasse had overgenomen. In die zin beschouwde de SPGB de bolsjewistische machtsovername niet zozeer als een socialistische revolutie als wel als een staatsgreep door een politieke minderheid toen de heerschappij van de tsaristische autocratie al omvergeworpen was in afwachting van de volledige ontwikkeling van de burgerlijke politieke democratie. Lenin en de bolsjewieken hadden zichzelf in een positie gebracht waarvoor Engels al in 1850 had gewaarschuwd, en de groei van het staatskapitalisme was het noodzakelijke gevolg:
Het ergste dat de leider van een extreme partij kan overkomen, is gedwongen worden een regering over te nemen wanneer de samenleving nog niet rijp is voor de overheersing van de klasse die hij vertegenwoordigt en voor de maatregelen die die overheersing met zich meebrengt. Wat hij kan, hangt niet af van zijn wil, maar van de mate van vijandschap tussen de verschillende klassen en van de ontwikkeling. van de materiële middelen van bestaan, van de productie- en handelsvoorwaarden waarop klassentegenstellingen altijd berusten. Wat hij zou moeten doen, wat zijn partij van hem verlangt, hangt wederom niet van hem af of van het ontwikkelingsstadium van de klassenstrijd en de voorwaarden ervan. Hij is gebonden aan de doctrines en eisen die tot nu toe zijn voorgesteld en die, nogmaals, niet voortkomen uit de klassenverhoudingen van het moment ... Hij bevindt zich dus noodzakelijkerwijs in een onoplosbaar dilemma. Wat hij kan doen is in tegenspraak met al zijn eerdere acties en principes, en de directe belangen van zijn partij, en wat hij zou moeten doen, kan niet worden gedaan. Kortom, hij is gedwongen niet zijn partij of zijn klasse te vertegenwoordigen, maar de klasse voor wiens overheersing de beweging dan rijp is. In het belang van de beweging is hij gedwongen de belangen van een vreemde klasse te behartigen, en zijn eigen klasse te voeden met praatjes en beloften, en met de bewering dat de belangen van die vreemde klasse hun eigen belangen zijn. Hij die in deze benarde positie wordt gebracht, is onherroepelijk verloren.37
'Transitional Society' of 'Politieke overgangsperiode'?
Hoewel de SPGB stellig van mening was dat 'de' bolsjewieken 'onherroepelijk verloren' waren, voerden de bolsjewieken, samen met hun aanhangers in Groot-Brittannië, aan dat degenen die geen acht sloegen op de lessen van de opmerkelijke Russische triomf, gedoemd zouden zijn tot irrelevantie. Voor een kleine organisatie aan de rand van de arbeidersbeweging was de aanwezigheid van de SPGB in de politieke arena echter - en ondanks al haar vermeende irrelevantie - een belangrijke. Met de verwoestende splitsing in de Socialist Labour Party in 1920-1, toen meer dan een derde van de SLP-leden zich aansloot bij de Britse Socialist Party en andere radicale linksen om de pro-bolsjewistische Communistische Partij van Groot-Brittannië te vormen, bleef de SPGB de een organisatie die aannemelijk en volhardend de beweringen van Lenins volgelingen in Groot-Brittannië zou kunnen betwisten dat zij de dragers zijn van een echt marxistisch perspectief. Tijdens de politiek turbulente jaren '1920 en '30 bleek de SPGB de felste criticus van de Communistische Partij te zijn, waarbij ze keer op keer de 'leninistische verdraaiers van Marx' aan de kaak stelde en daarmee officieel gesanctioneerde verbale en fysieke beledigingen van leden van de Communistische Partij uitlokte. 38
Voor de SPGB hadden leninisten Marx nergens zo verdraaid als op de kwestie van de revolutionaire transformatie van het kapitalisme in de toekomstige samenleving gebaseerd op gemeenschappelijk eigendom. Met de opkomst van Lenin, Trotski en vervolgens Stalin was een heel nieuw politiek vocabulaire ontstaan, en dit had zijn voornaamste uitdrukking gevonden in de term 'overgangsmaatschappij', een term die steeds vaker werd gebruikt door de toekomstige bolsjewieken in de Communistische Partij van Groot-Brittannië. Brittannië. Aangezien de Russische ervaring blijkbaar de onmogelijkheid had aangetoond om het kapitalisme onmiddellijk te vervangen door het communisme, pleitte de CPGB voor de noodzaak van een samenleving in de overgang van kapitalisme naar communisme, die kenmerken van beide systemen zou vertonen zonder een van beide te zijn. In deze overgangsfase zou de arbeidersklasse door de actieve rol van de voorhoedepartij de heersende klasse in de samenleving zijn en een socialistisch systeem opbouwen dat, zoals Lenin eerlijk toegeeft, zo niet in het algemeen door zijn monopoliekapitalisme gemaakt om te werken in het belang van het hele volk". Hoewel het loonsysteem onder dit 'socialistische systeem' nog steeds zou bestaan, werd beweerd dat de uitbuiting van de arbeidersklasse niet zou plaatsvinden, en hoewel kopen en verkopen zou doorgaan, zou de warenproductie worden afgeschaft met de goedkeuring van een gecentraliseerd productieplan. Ter rechtvaardiging werd beweerd dat deze overgangsmaatschappij was wat Marx de "politieke overgangsperiode" tussen kapitalisme en communisme had genoemd. 39
De SPGB begon enthousiast met het weerleggen van deze beweringen dat Marx zo'n 'overgangsmaatschappij' had bepleit of dat de creatie van een dergelijk systeem een wenselijk doel van de arbeidersklasse was in Rusland of waar dan ook. Het was waar dat Marx nergens de term 'overgangsmaatschappij' had gebruikt of naar het socialisme had verwezen als een overgangsproductiewijze tussen kapitalisme en communisme. Integendeel, zowel Marx als Engels hadden de termen 'socialisme' en 'communisme' door elkaar gebruikt om te verwijzen naar een samenlevingssysteem gebaseerd op gemeenschappelijk eigendom, democratische controle en productie voor gebruik. In zijn voorwoord bij het Communistisch Manifest uit 1888 had Engels beschreven waarom vooral Marx de voorkeur gaf aan het woord 'communisme', hoewel er geen echt verschil in betekenis tussen de twee was, waarbij 'gemeenschappelijk eigendom' en 'sociaal eigendom' synoniemen waren. 40 Marx had zeker geschreven over de 'hogere' en 'lagere' fasen van de communistische samenleving, maar dit waren precies fasen van de communistische, en niet van een andere samenleving. In beide fasen van het communisme/socialisme zou het loonsysteem moeten zijn afgeschaft, samen met de warenproductie, de markt, het geld en de staat.
Elk gepraat over een 'overgangs' productiewijze, vaak 'socialisme' genoemd door de aanhangers van de bolsjewieken in Groot-Brittannië, was onzinnig voor de SPGB. Voor hen was het eenvoudigweg niet waar dat communistische productieverhoudingen het kapitalisme konden doordringen op dezelfde manier waarop het kapitalisme zich langzaam uit het feodalisme had ontwikkeld en uiteindelijk had overschaduwd. Particuliere-eigendomsmaatschappijen zouden elkaar op zo'n manier kunnen doordringen, maar de verandering van privé-eigendom van de middelen van bestaan naar gemeenschappelijk bezit zou een definitieve breuk in de vorm van een sociale revolutie noodzakelijk maken, uitgevoerd door de arbeidersklasse die de staatsmacht verovert en het gebruiken om de productie te socialiseren. De SPGB was van mening dat de periode waarin de arbeidersklasse de staatsmacht uitoefent om het socialisme/communisme te vestigen, overeenkomt met de “politieke overgangsperiode” waarnaar Marx in het Communistisch Manifest en elders verwijst, waarin de economische basis van de samenleving impliciet wordt nog steeds kapitalistisch. De lengte van deze expliciet politieke overgangsperiode zou in de eerste plaats afhangen van het ontwikkelingsniveau van de productiekrachten. Marx en Engels voorzagen in hun vroege jaren een lange politieke overgangsperiode en een veel kortere wanneer de productiekrachten zich al voldoende ontwikkeld hadden om de invoering van het socialisme/communisme mogelijk te maken (aanvankelijk met het arbeidstijdvouchersysteem van rantsoenering). direct mogelijk. 41
Het in wezen staatskapitalistische programma van maatregelen dat door Marx en Engels in 1848 in het tweede deel van het Communistisch Manifest werd bepleit, was expliciet bedoeld om het niveau van de productiekrachten “zo snel mogelijk” te verhogen, maar met de komst van de tweede industriële revolutie Engels kon al in 1888 schrijven dat er geen speciale nadruk werd gelegd op deze maatregelen aangezien "dit programma in sommige details verouderd is geraakt". 42 In de twintigste eeuw was dit zeker het geval, en in de ogen van de SPGB betekende dit dat de politieke overgangsperiode werd teruggebracht tot een vrij verwaarloosbare duur. Dit punt werd het duidelijkst gemaakt door Gilbert McClatchie voor de SPGB in een gezaghebbend artikel in de Socialist Standard vlak na de Tweede Wereldoorlog. 43 Zodra een klassenbewust proletariaat eenmaal de controle over de staatsinstellingen van de verschillende grote landen van de wereld had veroverd, kon het gemeenschappelijk eigendom vrijwel onmiddellijk worden ingevoerd. Vandaar dat de 'overgang' naar het socialisme zou kunnen plaatsvinden onder het kapitalisme zelf, waarbij het kapitalisme de productiekrachten in voldoende mate ontwikkelt om een socialistische samenleving gebaseerd op een overvloed aan rijkdom mogelijk te maken, terwijl het tegelijkertijd de voorwaarden schept die aanleiding zouden geven tot aan, en vervolgens aan de macht helpen, de socialistische beweging. De voorwaarden die Marx en Engels een eeuw eerder in het Communistisch Manifest hadden voorzien, waarbij een politiek volwassen arbeidersklasse aan de macht kwam in de grote geïndustrialiseerde landen voordat de economische basis van de samenleving klaar was om een socialistisch/communistische productiewijze in stand te houden, waren niet langer van toepassing, en daarom evenmin de lange politieke overgangsperiode waarin de arbeidersklasse de productiekrachten onder het kapitalisme zou ontwikkelen alvorens de productie te socialiseren. In het tijdperk van het echte wereldkapitalisme van de twintigste eeuw oordeelde de SPGB dat hoewel een zeer korte politieke overgangsperiode tussen kapitalisme en socialisme/communisme nodig was om de bourgeoisie te onteigenen en de productie te socialiseren, deze niet langer zo lang hoefde te zijn. periode die door Marx en Engels werd ondersteund in het midden van de negentiende eeuw. 44 Wat betreft een 'overgangsmaatschappij' tussen de twee systemen, dit was een leninistische verdraaiing die nooit bij Marx terug te vinden was en zonder enige toepasbaarheid voor de socialistische beweging.
De kapitalistische klasse in Rusland
Als, zoals de SPGB beweerde, het kapitalisme bestond in de Sovjet-Unie onder de politieke dictatuur van de Communistische Partij, en niet het 'socialisme' of een soort 'arbeidersstaat', dan was het redelijk voor de tegenstanders van de partij om te eisen wie of wat de de uitbuitende kapitalistische klasse daar. 45 Het is duidelijk dat de jonge bourgeoisie na de bolsjewistische machtsovername was onteigend en niet langer privé-eigendomsrechten en eigendomsrechten op de zich snel ontwikkelende productiemiddelen had. Zoals de SPGB opmerkte, betekende dit echter niet dat alle investeringen via staatskanalen werden gedaan en besteedde de SPGB veel tijd, vooral in het interbellum, aan het bekendmaken van de hoeveelheid investeringen door particuliere kapitalisten in de Sovjet-economie. Zoals een schrijver in de Socialist Standard opmerkte:
... investeringen, in de staatsschuld, in de coöperaties en in de handelsconcerns, enz. zijn vormen van uitbuiting van de Russische arbeiders. Ze dragen, net als de arbeiders overal ter wereld, een klasse van eigenaren van onroerend goed op hun rug, die inkomsten ontvangen uit het bezit van onroerend goed.46
In de beginjaren van de SPGB-analyse van Sovjet-Rusland concentreerde de partij zich op de meer perifere, zij het niet onbelangrijke, vormen van niet-staatseigendom in de Sovjet-economie en de manier waarop de leiders van de Communistische Partij gedwongen werden compromissen te sluiten met investeerders en financiers van zowel binnen als buiten Rusland. Belangrijker was dat de SPGB ook aanvoerde dat het kapitalistische karakter van Sovjet-Rusland en zijn noodzakelijke handels- en investeringsrelaties met de rest van de kapitalistische wereld betekende dat het een zich ontwikkelend intern klassensysteem had dat ver verwijderd was van de minnelijke relatie tussen “de enige twee klassen in de Russische samenleving, arbeiders en boeren” waarnaar Stalin verwees in zijn verklaring over de nieuwe grondwet van 1936. De Socialist Standard beweerde:
... deze verklaring ... verwerpt de kloof van belangen tussen boeren en arbeiders, en laat buiten beschouwing, alsof ze niet bestonden, de uitgebreide regelingen waarmee een officieel bevoordeelde minderheid van Russische burgers een zeer hoge levensstandaard kan genieten , wat in steeds groter contrast staat met de omstandigheden van de overgrote meerderheid. In dit, en in het investeringssysteem, en in de wetten die het erven van eigendom toestaan, wordt Rusland geconfronteerd met een progressieve differentiatie in klassen.47
Munitie voor de mening van de SPGB over het klassenkarakter van Sovjet-Rusland werd geleverd door aanhangers van de Russische dictatuur, zoals Reg Bishop in zijn boek Soviet Millionaires,48 waarin werd beweerd dat het bestaan van 'roebelmiljonairs' een bewijs was van economisch succes en de snelle vooruitgang van Rusland onder de communisten.
Ongelijkheid van rijkdom was een hoofddoel van de SPGB en naarmate de Russische staat nog meer gecentraliseerd en dominanter werd, werd het steeds noodzakelijker om te analyseren wat onder Stalin de meest opvallende bron van privileges werd, het partij/staat-apparaat zelf en het nomenklatura-systeem gebaseerd op het. De SPGB was niet traag om de privileges en rijkdommen aan te vallen die toekwamen aan de topbureaucraten van de Communistische Partij, militaire functionarissen en fabrieksmanagers, die afwisselend werden aangeduid als "de heersende kliek", de "nieuwe bureaucratie" en "de heersende klasse". Deze laatste term werd de standaardverwijzing van de SPGB naar een Russische elite die duidelijk bevoorrecht was in zowel controle over de middelen van bestaan als in consumptie. Vreemd genoeg was het echter pas ver na het vertrek van Chroesjtsjov dat de SPGB systematisch naar deze heersende elite verwees als een specifiek kapitalistische klasse. In eerdere SPGB-teksten werd dit soms geïmpliceerd49, maar de Partij bleef er altijd achter om deze geprivilegieerde groep daadwerkelijk openlijk 'kapitalistisch' te noemen. Dit was in feite een fundamentele tegenstrijdigheid in de analyse van de SPGB die ertoe neigde de overigens duidelijke kritiek van de partij op het sovjetstaatskapitalisme te ontsieren. Hoe kan bijvoorbeeld een bevoorrechte heersende klasse in een groot kapitalistisch land, in het tijdperk van het wereldkapitalisme, geen kapitalistische klasse zijn? Een heersende klasse, opgevat als een sociale klasse die controle uitoefent over de staatsmachine door haar greep op de politieke macht, zou haar dominante positie in de samenleving niet kunnen bereiken los van de materiële productievoorwaarden. Gezien de inmiddels grootschalige ontwikkeling van de kapitalistische industrie in Rusland, was de heersende klasse zeker niet de boeren en uitdrukkelijk niet de arbeidersklasse, die niet in Rusland of waar dan ook de “slag om de democratie” had gewonnen en niet in staat was productie te socialiseren. Zoals de SPGB zelf al vroeg had bevestigd, waren de bolsjewieken in Rusland door de omstandigheden gedwongen de kapitalistische weg te bewandelen en de historische functies van de kapitalistische klasse uit te voeren in hun pogingen om achterlijkheid te verslaan door de ontwikkeling van de industrie en de gedwongen accumulatie van kapitaal. .
Het falen van de SPGB om de heersende Sovjet-elite als een specifiek kapitalistische klasse te identificeren, kwam paradoxaal genoeg voort uit de opvatting dat kapitalisten leefden van onverdiende inkomsten die voortkwamen uit de uitbuiting van de arbeidersklasse die het gevolg was van hun bezit van de middelen van bestaan. De Russische heersende elite bezat geen wettelijke eigendomstitels op de productiemiddelen in Rusland, en leek hun inkomen bovendien te ontvangen in de vorm van lonen en salarissen in plaats van in de 'heilige drie-eenheid' van huur, rente en winst. Om de theoretische tegenspraak van de partij nog groter te maken, waren veel SPGB-leden daarom van mening dat de bureaucraten van de Communistische Partij leden van de arbeidersklasse waren die afhankelijk waren van de verkoop van hun arbeidskracht – die ook een bevoorrechte 'heersende klasse' vormden die de arbeidersklasse als geheel in onderworpenheid hield. .
Deze kwestie van de aard van de Russische heersende klasse werd pas opgelost op de jaarlijkse conferentie van de SPGB in 1969, toen een motie werd aangenomen dat “de heersende klasse in het staatskapitalistische Rusland in dezelfde verhouding tot de productiemiddelen staat als de heersende klasse. in enig ander kapitalistisch land (d.w.z. het heeft een monopolie op die productiemiddelen en onttrekt meerwaarde aan de arbeidersklasse) en is daarom een kapitalistische klasse”. 50 De voorstanders van de motie, over het algemeen jongere leden die in de jaren zestig tot de partij waren toegetreden, voerden aan dat de communistische partijbureaucraten, bedrijfsleiders en andere topfunctionarissen de functies van een kapitalistische klasse vervulden doordat ze de middelen van bestaan monopoliseerden door alleen anderen hebben er toegang toe via de werking van het loonsysteem, en ook geaccumuleerd kapitaal uit de waarde die in de productiesfeer door loonarbeid wordt gecreëerd, een waarde die groter is dan de waarde die in lonen en salarissen wordt betaald als de prijs van arbeidskracht. Hoewel het niet essentieel was voor hun status, hadden kapitalisten gemiddeld altijd hogere inkomens dan arbeiders vanwege hun bevoorrechte positie in het productieproces als de “functionarissen van het kapitaal”. Deze SPGB-leden voerden aan dat de staatskapitalistische klasse, net als de particuliere kapitalistische klasse in het Westen, bevoorrecht was op het gebied van consumptie en opgeblazen 'salarissen' ontving die niet de prijs van arbeidskracht waren, maar een deel van de totale meerwaarde die door de werkende bevolking werd gecreëerd. klas. De staatskapitalistische klasse in Rusland werd ook als bevoorrecht beschouwd vanwege de veelheid aan voordelen en voordelen die voor hen openstaan, waaronder toegang tot exclusieve consumptieverkooppunten zoals dure winkels en restaurants waar de arbeidersklasse fysiek de toegang werd ontzegd. 1960 De tegenstanders van deze opvatting in de SPGB wezen op de mate waarin particuliere ondernemingen actief waren in Rusland, waarbij 'niet-officiële' economische activiteiten tot een kwart van het totaal voor hun rekening namen. Deze leden beweerden dat er zeker een kapitalistische klasse van particuliere ondernemingen bestond in Rusland, en dat door te zeggen dat de bureaucratie de collectieve kapitalisten waren, dit over het hoofd werd gezien. Er werd inderdaad profetisch betoogd dat de langetermijnambitie van velen in de bureaucratie waarschijnlijk was om zichzelf om te vormen tot een particuliere kapitalistische klasse', naar westerse maatstaven, opererend in een gemengde staat/particuliere ondernemingseconomie die efficiënter zou zijn dan de toenmalige al stagnerend Sovjetsysteem. 51.'
Degenen die dit standpunt innamen en zich verzetten tegen de motie van de Conferentie van 1969, grotendeels de oudere partijleden met meer formele en wettisch gebaseerde definities van de kapitalistische klasse, voerden aan dat zowel Marx als Engels zich hadden verzet tegen de opvatting dat bevoorrechte managers en bureaucraten eigenlijk kapitalisten waren. Edgar Hardcastle ('Hardy'), een lid dat door de leden bijzonder werd vereerd vanwege zijn uitgebreide kennis van economie en die het grootste deel van de periode sinds het begin van de jaren twintig redacteur was geweest van de Socialist Standard, zei dat Marx en Engels dat onder kapitalisme in staatseigendom werden de kapitalisten door bezoldigde ambtenaren uit de hand gedwongen. 1920 Engels had opgemerkt dat hoewel de transformatie van ondernemingen in staatsbedrijven “het kapitalistische karakter van de productiekrachten niet opheft” en ook dat “hoe meer [de staat] overgaat tot het overnemen van de productiekrachten, des te meer het wordt eigenlijk de nationale kapitalist, hoe meer burgers het uitbuit”, terwijl tegelijkertijd” Alle sociale functies van de kapitalist worden nu vervuld door betaalde werknemers. De kapitalist heeft geen andere maatschappelijke functie dan bonnen afscheuren en gokken op de beurs… “53 Ook Marx had geschreven over de geleidelijke scheiding van de functies van de kapitalist enerzijds als manager en anderzijds als "slechts een eigenaar, een louter geldkapitalist", zeggend dat "het salaris van de manager gewoon het loon is of zou moeten zijn voor een bepaald soort geschoolde arbeid, waarvan de prijs op de arbeidsmarkt wordt gereguleerd zoals die van elke andere arbeid." 54 In een bijzonder toepasselijke passage van Capital had Marx geschreven dat:
De kapitalistische productie heeft er zelf voor gezorgd dat het toezichtwerk gemakkelijk beschikbaar is, volkomen onafhankelijk van het bezit van kapitaal. Het is daarom overbodig geworden dat dit toezichtwerk door de kapitalist wordt verricht. Een muzikaal dirigent hoeft geenszins de eigenaar te zijn van de instrumenten in zijn orkest, en het behoort ook niet tot zijn functie als dirigent dat hij enig aandeel heeft in het betalen van het 'loon' van de andere musici. 56
Gezien de structuur van het negentiende-eeuwse Engelse industriële kapitalisme, geanalyseerd door Marx, kan het nauwelijks verbazen dat hij de kapitalistenklasse identificeerde als de particuliere eigenaren van kapitaal met legale eigendomsrechten op de middelen van bestaan. Er was echter een duidelijke erkenning van Marx' kant dat zelfs in de jaren 1840 een "nieuwe zwendel" van dubieus management en toezicht ontstond in naamloze vennootschappen, waarvan de beloning helemaal niet de prijs van arbeidskracht was, en 'loon' alleen in naam. Directeuren en managers begonnen hun controlepositie al te gebruiken om een deel van het overschot af te dwingen. waarde voor hun eigen consumptiebehoeften, waarbij Marx wrang verklaart dat "het loon van supervisie in de regel omgekeerd evenredig is aan het daadwerkelijke toezicht dat door deze nominale bestuurders wordt uitgeoefend". 57
Zoals de meerderheid in de SPGB opmerkte, is de mening dat. de Russische heersende bureaucratie vervulde eenvoudigweg de rol van managers en beheerders zagen duidelijk hun opkomst over het hoofd als een controlerende klasse die als enige verantwoordelijk was voor de accumulatie van kapitaal, belangrijke beslissingen nam over wat te produceren, hoeveel te produceren, waar het te produceren, en, indien mogelijk, de snelheid waarmee het moet worden geproduceerd. Deze controlerende klasse kon niet worden gelijkgesteld met de toezichthouders en managers waarnaar Marx verwijst, die een loon ontvingen dat gebaseerd was op de hoeveelheid die nodig was om hun arbeidskracht te produceren en te reproduceren. Integendeel, deze klasse van bureaucraten gebruikte haar machtspositie om de functies uit te voeren die individuele kapitalisten in eerdere fasen van de ontwikkeling van het kapitalisme vervulden en om een bevoorrecht inkomen uit meerwaarde te verwerven. Hoewel het geen wettelijk eigendomsrecht had op de productiemiddelen en geen eigendom kon nalaten, was het, zoals de voorstanders van de motie op de SPGB-conferentie betoogden, duidelijk een bezittende klasse van het type dat wordt genoemd in de SPGB-beginselverklaring. het uitoefenen van een "monopolie ... van de rijkdom die van de arbeiders is afgenomen".
De heersende opvatting in de SPGB ontstond dat de aard van een klasse niet simpelweg kon worden bepaald door wettelijke vormen of zelfs door rekruteringsmethoden (de Sovjetbezittende klasse werd niet gerekruteerd via erfenis, maar door andere, meer meritocratische methoden, die niet volkomen ongebruikelijk geweest voor het bezitten van klassen in de geschiedenis). 58 De partij, of zeker de grote meerderheid van haar leden, kwam uiteindelijk tot de conclusie dat hoewel de staatskapitalistische klasse geen wettelijke eigendomsrechten op de productiemiddelen had, ze niettemin een kapitalistische klasse vormde die collectief eigendom uitoefende van de productie- en distributiemiddelen. . Wat daarom van het grootste belang werd geacht, was de sociale realiteit van het kapitalisme in plaats van een bepaalde rechtsvorm. De tegenstanders van de theorie van het staatskapitalisme, tegen de SPGB, hadden nooit verder kunnen kijken dan de laatste.
Staatskapitalisme als theorie
Terwijl de SPGB de eerste politieke groepering in Groot-Brittannië, en mogelijk de wereld, was die de staatskapitalistische koers van Rusland onder de dictatuur van de Communistische Partij identificeerde, kwamen vele anderen tot dezelfde conclusie, zij het niet altijd om dezelfde redenen. In tegenstelling tot de SPGB stonden de meeste van deze groepen in de leninistische traditie of toonden zich daar in ieder geval toe bereid. identificeer positieve aspecten van de bolsjewistische overname die elders in de toekomst door de socialistische beweging zouden kunnen worden toegepast. Met name de leninistische opvatting van socialisme als staatseigendom en leiding van de economie onder controle van een voorhoedepartij die opereert via het politieke medium van arbeidersraden, werd door de meeste van deze groepen gemakkelijk aanvaard. Daarom schreven ze Rusland pas later een 'staatskapitalistische' karakterisering toe toen ze oordeelden dat staatseigendom niet langer samenviel met 'proletarische democratie' en de macht van de sovjets. Dit was in wezen de analyse die aanvankelijk naar voren werd gebracht door 'raadscommunisten' zoals Otto Ruhle, die in de verplettering van de sovjets de opkomst van 'commissar despotism' en staatskapitalisme zag59. nationalisatie en staatsregulering als intrinsiek staatskapitalistisch). De grootste 'linkse communistische' groep in Europa, de Duitse KAPD, ontwikkelde een vergelijkbaar perspectief. Het identificeerde het kapitalisme als het particuliere (in het bijzonder niet-statelijke) eigendom van de productiemiddelen, en prees, net als de radencommunistische Socialistische Arbeidersfederatie in Groot-Brittannië, de bolsjewieken voor hun opbouw van het socialisme in de industriële centra van Rusland. Later kreeg de KAPD kritiek op het sovjetsysteem met de definitieve verplettering van de sovjets en de introductie van de nieuwe economische politiek 60, die volgens haar een 'terugkeer naar het kapitalisme' inluidde.
Ondanks de aanvankelijke excessen van linkse communisten en radencommunistische groepen die steevast hun vroege bewondering voor de Sovjet-politieke vorm hun analyse lieten domineren, kwam het slechtste voorbeeld vanuit het SPGB-perspectief van de samensmelting van socialisme met staatseigendom plus 'revolutionaire democratie' van de trotskisten. . Ironisch genoeg zijn de trotskistische theorieën over het staatskapitalisme, verreweg de kwetsbaarste, het meest bekend. CLR James en Raya Dunayevskaya van de American Socialist Workers' Party waren de eerste trotskisten die met Trotski zelf braken en het staatskapitalistische karakter van de USSR identificeerden 61 hoewel misschien wel de meest bekende theorie die was die werd uitgewerkt door Tony Cliff en als discussiedocument werd verspreid. binnen de Revolutionaire Communistische Partij van Groot-Brittannië in de periode onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog, voordat het werd gepubliceerd als Rusland: een marxistische analyse. Cliff's redenen om te breken met het orthodoxe trotskisme door de Sovjet-Unie als staatskapitalistisch te identificeren, waren duidelijk genoeg:
Toen ik tot de theorie van het staatskapitalisme kwam, kwam ik er niet door een lange analyse van de waardewet in Rusland... Niets van dien aard. Ik kwam hiertoe door de simpele stelling dat... je geen arbeidersstaat kunt hebben zonder dat de arbeiders de macht hebben om te dicteren wat er in de samenleving gebeurt. 62
Cliffs analyse was stevig geworteld in het idee dat de USSR een vorm van 'arbeidersstaat' was voordat Stalins eerste vijfjarenplan van 1928 de bureaucratie vestigde als een nieuwe klasse die meerwaarde consumeerde. Net als alle trotskisten die hem zijn gevolgd, identificeerde Cliff de USSR niet als een samenleving die zich vanaf 1917 langs staatskapitalistische lijnen ontwikkelde, maar pas vanaf Stalins machtsovername onder Lenin. stroom. Voor Cliff een gepercipieerde verandering van politiek gecontroleerd naar een fundamentele verandering in de economische structuur, naar wat in feite neerkwam op een 'terugkeer naar het kapitalisme'. Het is misschien verrassend dat die trotskisten die trouw bleven aan Trotski's eigen opvatting toen ze in ballingschap van Rusland als een "gedegenereerde arbeidersstaat" waren, enkele van de meest pertinente kritieken uitten op Cliffs analyse, met name zijn conclusie dat de economische structuur van het Sovjetsysteem in de loop van de tijd was veranderd. 1928 en had een kapitalistische basis aangenomen. De belangrijkste van deze critici was rivaliserende Britse trotskist Ted Grant:
Als de stelling van kameraad Cliff correct is, dat er vandaag in Rusland staatskapitalisme bestaat, dan kan hij niet om de conclusie heen dat het staatskapitalisme bestaat sinds de Russische Revolutie en dat de revolutie zelf was om dit staatskapitalistische samenlevingssysteem te introduceren. Want ondanks zijn moeizame pogingen om een grens te trekken tussen de economische basis van Rusland vóór het jaar 1928 en daarna, is de economische basis van de Russische samenleving onveranderd gebleven... geld, arbeidskracht, het bestaan van de arbeidersklasse, meerwaarde, etc. zijn alle overblijfselen van het oude kapitalistische systeem werden zelfs onder het regime van Lenin overgedragen... de waardewet is van toepassing en moet van toepassing zijn totdat de producenten rechtstreeks toegang hebben tot de producten.” 63
Deze conclusie werd zeker verworpen door Cliff en alle andere trotskistische staatskapitalistische theoretici, maar natuurlijk niet door de SPGB.
Erkend moet ook worden dat er andere elementen naar voren kwamen, voornamelijk uit de linkse communistische traditie, die hun analyse van Rusland zodanig herzagen dat ze konden erkennen dat Rusland onder bolsjewistische heerschappij nooit iets anders dan kapitalistisch was geweest, in hun ogen vanwege de achterstand van de economie en het geïsoleerde karakter van de 'proletarische revolutie'. Dit was de mening van die elementen die na de Tweede Wereldoorlog uit het Italiaanse linkse communistische milieu voortkwamen, van wie sommigen in politieke ballingschap zich zouden groeperen in de Gauche Communiste de France. Het tijdschrift van de GCF, Internationalisme, verwoordde dit standpunt duidelijk en argumenteerde, net als de SPGB vóór hen, dat de gebeurtenissen in Rusland hadden aangetoond dat het voor socialisten niet genoeg is om de particuliere bourgeoisie te onteigenen en de kapitalistische productie te concentreren in de handen van de staat, als de productie zelf op kapitalistische basis moet doorgaan:
De meest vergaande onteigening kan leiden tot het verdwijnen van de kapitalisten als individuen die profiteren van de meerwaarde, maar op zich doet de productie van meerwaarde, dwz het kapitalisme zelf, niet verdwijnen. Deze bewering lijkt op het eerste gezicht misschien paradoxaal, maar een nader onderzoek van de Russische ervaring zal haar geldigheid bewijzen. Om socialisme te laten bestaan, of zelfs maar een stap in de richting van socialisme te maken, is het niet voldoende dat onteigening plaatsvindt: wat essentieel is, is dat de productiemiddelen ophouden te bestaan als kapitaal. Met andere woorden, het kapitalistische productieprincipe moet worden omvergeworpen. Het kapitalistische principe van geaccumuleerde arbeid die levende arbeid afdwingt met het oog op het produceren van meerwaarde moet worden vervangen door het principe van levende arbeid die geaccumuleerde arbeid afdwingt met het oog op het produceren van consumptiegoederen om te voldoen aan de behoeften van de leden van de samenleving. 64
Tegenwoordig identificeren veel raadscommunistische, links-communistische en trotskistische politieke groeperingen Sovjet-Rusland, zeker post-Lenin, als altijd in wezen staatskapitalistisch, en net als de SPGB hebben ze hun analyse van de Russische samenleving toegepast op andere 'socialistische' landen die soortgelijke kenmerken in Azië, Afrika en Midden-Amerika” 65 Dat de SPGB niet de enige was die de kapitalistische aard van de USSR identificeerde, doet natuurlijk niets af aan haar status als de enige organisatie die een staatskapitalistische analyse promootte van de gebeurtenissen in Rusland ten tijde van hun gebeuren, en niet alleen achteraf gezien. Bovendien is de SPGB een van de weinige organisaties gebleven die zich heeft gecommitteerd aan een dergelijke kritiek op de USSR en gelijkaardige regimes, en heeft ze nooit geprobeerd het leninistische voorhoedeïsme over te nemen of te promoten dat zo duidelijk leidde tot dat staatskapitalistische resultaat.
