Huang Fenglin, Theorie van de bipolaire wereld - De weg naar het communisme gevonden in de evolutionaire structuur van de wereldgeschiedenis (vertaling en revisie van een tekst die in 2014 in het Chinees is gepubliceerd door de Central Compilation and Translation Press)
Dit is ongetwijfeld een moeilijk boek, maar het kan een belangrijk boek zijn. Het werd door de auteur zelf onder mijn aandacht gebracht. Huang Fenglin is afgestudeerd aan de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen met een professionele achtergrond in scheikunde, rechten en 'marxisme' en werkt momenteel op het kantoor van de Cyberspace Affairs Commission van de Tibetaanse Autonome Regio van de Volksrepubliek China. Het boek kan als pdf-bestand worden gedownload van zijn Startpagina.
In zijn boek presenteert de auteur zijn poging om 'marxisme' te herwerken in het licht van de huidige kennis en de huidige realiteit zoals hij die ziet. Dit is zeker een waardevolle exercitie. Er hebben zich belangrijke ontwikkelingen voorgedaan die Marx niet had voorzien, terwijl gebeurtenissen die Marx wel had voorzien nog steeds niet hebben plaatsgevonden. Met name is er nog geen teken van een overgang naar het communisme op wereldschaal. Als Huang een nieuwe 'weg naar het communisme' heeft gevonden, is dat zeker toe te juichen.
Ik zou moeten uitleggen waarom ik 'marxisme' tussen aanhalingstekens heb gezet. Er was maar één Marx (hoewel sommigen een 'vroege' en een 'late' Marx noemen). Maar er zijn veel marxismen geweest – stromingen die aanspraak maken op de nalatenschap van Marx. Een belangrijk onderscheid is tussen de 'officiële marxismen' die worden onderwezen in landen die worden geregeerd door 'communistische' partijen en 'onofficiële marxismen' die zijn verschenen buiten officiële instellingen in die landen of in andere landen. De officiële marxismen varieerden in detail in de loop van de tijd en tussen landen, maar ze hadden een sterke familiegelijkenis. Ze zijn allemaal onderverdeeld in subdisciplines zoals 'dialectisch materialisme', 'historisch materialisme' en 'wetenschappelijk socialisme'; en ze hebben alle ideeën van zowel Lenin als Marx ('Marxisme-Leninisme') overgenomen, in sommige gevallen met een recentere leider van het betrokken land (zoals in 'Marxisme-Leninisme-Mao Zedong-gedachte'). Onofficiële marxismen daarentegen zijn veel minder gestandaardiseerd. Sommige niet-officiële marxismen, waaronder die van onze wereldwijde socialistische beweging, verwerpen het leninisme (bolsjewisme) als een verdraaiing van het marxisme en ontkennen dat de landen die worden geregeerd door 'communistische' partijen socialistisch zijn of zijn geweest.
Het uitgangspunt van het boek dat wordt besproken is het officiële marxisme dat de auteur in post-Mao China heeft geleerd. Een volledig begrip van de tekst vereist voorkennis van dat specifieke marxisme en ligt daarom binnen het bereik van slechts enkele specialisten. Ik ben niet een van hen. Dat is een van de redenen waarom ik Huangs ideeën over bijvoorbeeld natuurfilosofie niet eens zal proberen te beoordelen.
De fundamentele kritiek van de auteur op het klassieke marxisme is dat het zich uitsluitend richt op verandering in de tijd binnen een bepaalde samenleving, waarbij de geografische dimensie van interactie tussen gelijktijdige samenlevingen in de ruimte wordt genegeerd. Deze kritiek is niet geheel ongegrond. Hij ontwikkelt een theorie van ruimtelijke interactie tussen Euraziatische samenlevingen, waarin de belangrijkste elementen China (het Oosten), Europa (het Westen) zijn, en – daartussenin – de nomaden van Binnen-Azië en de wereld van de islam. De 'machtskern' binnen dit systeem was aanvankelijk China, trok westwaarts naar Europa en is nu weer oostwaarts verplaatst naar China. Vervolgens presenteert hij een vrij gedetailleerde en goed onderbouwde theorie van het huidige internationale systeem als een 'bipolaire wereldorde' met Europa en Amerika als de westelijke pool, China als de oostelijke pool, tussenliggende onderwerpen uitgelijnd met de ene of de andere pool (Japan, Rusland, Brazilië, enz.), en een 'breukzone'.
In zijn herwerking van marxistische concepten gaat Huang echter misschien te ver. In plaats van concepten als 'productiekrachten' en 'productieverhoudingen' aan te vullen, zoals misschien zijn oorspronkelijke bedoeling was, lost hij ze op in nieuwe formuleringen die weliswaar veelomvattender maar ook vager zijn. De klassenstrijd verdwijnt bijna uit het zicht, terwijl de slogan 'Arbeiders aller landen verenigt u!' wordt omgevormd tot 'Staatsbedrijven over de hele wereld, verenigt u!' Want het is zijn bewering dat de uitbreiding van de samenwerking tussen de staatsbedrijven van China en andere landen, zoals in de context van China's Belt and Road Initiative, de materiële basis zal creëren voor de overgang naar het wereldcommunisme tegen het einde van de 22e eeuw.nd eeuw. Daartoe zou het natuurlijk nodig zijn om te stoppen met het sluiten van staatsbedrijven en mogelijk enkele nieuwe op te richten.
Het hier besproken boek kan nuttig worden gezien als een voorstel voor het oplossen van een dilemma waar de leiders van de Volksrepubliek China voor staan. Naarmate het proces van 'hervorming' China steeds meer in een markteconomie heeft veranderd, de sociale ongelijkheid heeft verergerd en individualistische houdingen heeft bevorderd, is het steeds moeilijker geworden om deze verschuivingen te verzoenen met de 'marxistische' ideologie die is geërfd van de maoïstische periode. Welke rechtvaardiging is er om China een socialistisch land te blijven noemen en zijn heersende structuur een communistische partij? Wat is de wereldhistorische missie van 'socialistisch China' – of heeft het er geen meer? Aan de ene kant vergroot het regime zijn legitimiteit niet door vast te houden aan een 'marxistische' ideologie die duidelijk aan relevantie voor de echte wereld aan het afnemen is. Aan de andere kant zou het openlijk opgeven van die ideologie betekenen dat de resterende elementen van continuïteit met het verleden verloren gaan. Zo'n stap is moeilijk uit te leggen en kan zelfs onrust veroorzaken. Een grondige herziening van de ideologie, wellicht in de lijn van Huang, kan daarom een aantrekkelijke derde optie bieden.
