Het woord kapitalisme wordt nu vrij algemeen gebruikt om het sociale systeem waarin we nu leven te beschrijven. Er wordt ook vaak aangenomen dat het het grootste deel van de menselijke geschiedenis heeft bestaan, zo niet voor altijd. Het kapitalisme is in feite een relatief nieuw sociaal systeem.
[Voor een kort historisch verslag van hoe het kapitalisme een paar honderd jaar geleden ontstond, zie Marx en Engels' Communistisch manifest]
Wat is kapitalisme?
Maar wat betekent 'kapitalisme' precies? Het kapitalisme is het sociale systeem dat nu in alle landen van de wereld bestaat. Onder dit systeem zijn de middelen voor het produceren en distribueren van goederen (het land, fabrieken, technologie, transportsysteem enz.) eigendom van een kleine minderheid van mensen. We verwijzen naar deze groep mensen als de kapitalistische klasse. De meerderheid van de mensen moet hun vermogen om te werken verkopen in ruil voor een loon of salaris (die we de arbeidersklasse noemen).
De arbeidersklasse wordt betaald om goederen en diensten te produceren die vervolgens met winst worden verkocht. De winst wordt behaald door de kapitalistenklasse omdat ze meer geld kunnen verdienen door te verkopen wat we hebben geproduceerd dan dat het kost om op de arbeidsmarkt te kopen. In die zin wordt de arbeidersklasse uitgebuit door de kapitalistische klasse. De kapitalisten leven van de winsten die ze behalen door de arbeidersklasse uit te buiten, terwijl ze een deel van hun winst herinvesteren voor de verdere accumulatie van rijkdom.
Dit is wat we bedoelen als we zeggen dat er twee klassen in de samenleving zijn. Het is een claim gebaseerd op simpele feiten over de samenleving waarin we vandaag leven. Deze klassenverdeling is het wezenlijke kenmerk van het kapitalisme. Het mag dan populair zijn om (meestal vaag) te praten over verschillende andere bestaande 'klassen', zoals de 'middenklasse', maar het zijn de twee hier gedefinieerde klassen die de sleutel vormen tot het begrijpen van het kapitalisme.
Het is misschien niet precies duidelijk in welke klasse sommige relatief rijke mensen vallen. Maar er bestaat geen onduidelijkheid over de status van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking. Leden van de kapitalistische klasse weten zeker wie ze zijn. En de meeste leden van de arbeidersklasse weten dat ze moeten werken voor een loon of salaris om de kost te verdienen (of afhankelijk zijn van iemand die dat doet, of afhankelijk zijn van een uitkering van de staat).
Winstmotief
In het kapitalisme is het motief voor het produceren van goederen en diensten om ze met winst te verkopen, niet om aan de behoeften van mensen te voldoen. De producten van de kapitalistische productie moeten natuurlijk een koper vinden, maar dit is slechts een bijkomstigheid van het hoofddoel om winst te maken, om uiteindelijk meer geld te krijgen dan oorspronkelijk was geïnvesteerd. Dit is geen theorie die wij hebben bedacht, maar een feit dat u eenvoudig voor uzelf kunt bevestigen door de financiële pers te lezen. De productie wordt niet gestart door wat consumenten bereid zijn te betalen om aan hun behoeften te voldoen, maar door wat de kapitalisten berekenen dat met winst kan worden verkocht. Die goederen kunnen menselijke behoeften bevredigen, maar die behoeften zullen niet worden bevredigd als mensen niet voldoende geld hebben.
Het winstmotief is niet alleen het resultaat van hebzucht namens individuele kapitalisten. Ze hebben daarin geen keuze. De noodzaak om winst te maken wordt aan kapitalisten opgelegd als voorwaarde om hun investeringen en hun positie als kapitalist niet te verliezen. Concurrentie met andere kapitalisten dwingt hen om zoveel mogelijk van hun winst te herinvesteren als ze zich kunnen veroorloven om hun middelen en productiemethoden up-to-date te houden.
Zoals u zult zien, zijn wij van mening dat de klassenverdeling en het winstmotief van het kapitalisme de oorzaak zijn van de meeste wereldproblemen van vandaag, van hongersnood tot oorlog, tot vervreemding en misdaad. Elk aspect van ons leven is ondergeschikt aan de ergste uitspattingen van de drang om winst te maken. In de kapitalistische samenleving zullen onze werkelijke behoeften slechts op een schamele tweede plaats komen na de vereisten van winst.
Kapitalisme = vrije markt?
Er wordt algemeen aangenomen dat kapitalisme een vrijemarkteconomie betekent. Maar het is mogelijk kapitalisme te hebben zonder vrije markt. De systemen die bestonden in de USSR en bestaan in China en Cuba tonen dit aan. Deze in klassen verdeelde samenlevingen worden algemeen 'socialistisch' genoemd. Een vluchtige blik op wat daar feitelijk bestond, leert dat deze landen gewoon 'staatskapitalistisch' waren. In het zogenaamd 'socialistische' Rusland bestond bijvoorbeeld nog loonslavernij, warenproductie, kopen, verkopen en ruilen, waarbij alleen werd geproduceerd als dat levensvatbaar was. Het 'socialistische' Rusland bleef handel drijven volgens de voorschriften van het internationale kapitaal en was, net als elke andere kapitalistische staat, bereid oorlog te voeren om zijn economische belangen te verdedigen. De rol van de Sovjetstaat werd simpelweg om op te treden als functionaris van het kapitaal bij de uitbuiting van loonarbeid, door doelen te stellen voor de productie en grotendeels te controleren wat er wel of niet kon worden geproduceerd. We voelen ons daarom gerechtvaardigd om te beweren dat dergelijke landen niets te maken hadden met het socialisme zoals wij het definiëren. In feite zou het socialisme zoals wij het definiëren niet in één land alleen kunnen bestaan - net als het kapitalisme moet het een wereldwijd systeem van de samenleving zijn.
Het is ook mogelijk (althans in theorie) om een vrijemarkteconomie te hebben die niet kapitalistisch is. In zo'n 'markteconomie' zouden boeren, ambachtslieden en winkeliers elk een bepaald product produceren dat ze via geld zouden ruilen. Er zou geen winstoogmerk zijn en geen klassenverdeling - alleen onafhankelijke producenten die goederen ruilen voor wederzijds voordeel. Maar het is twijfelachtig of zo'n economie ooit heeft bestaan. Het dichtst in de buurt zou zijn geweest in enkele van de vroege koloniale nederzettingen in Noord-Amerika. Sommige Groenen willen een terugkeer naar dit soort economie. We denken niet dat het een levensvatbaar alternatief is voor de moderne samenleving. Zo'n systeem zou bijna onvermijdelijk leiden tot kapitaalaccumulatie en winst maken - de definitieve kenmerken van het kapitalisme.
[Voor meer gedetailleerde beschrijvingen van wat kapitalisme is, zie die van Marx Loonarbeid en kapitaal, Marx's Waarde, Prijs en Winst, of die van Fredy Perlman De reproductie van het dagelijks leven.]
Volgende Wat is socialisme?
