Boekbespreking uit de uitgave van mei 1990 van De socialistische norm
Daniël De Leon. Door Stephan Coleman. Manchester Universitaire Pers. £ 25.
De bijdrage aan het socialistische denken van Daniel De Leon is door de jaren heen verwaarloosd. De meeste arbeidshistorici hebben hem slechts terloops genoemd, meestal minachtend en vaak onnauwkeurig. Stephen Coleman's boek, in Manchester University Press's "Levens van links"-serie, corrigeert de situatie. Maar wie was De Leon?
In 1886 was de in Venezuela geboren Daniel De Leon 34 en woonde hij in de Spaanse wijk van New York. Als gewone familieman was zijn voornaamste zorg het vinden van een vaste baan als universitair docent rechten. Hij zou echter al snel in conflict komen met de status quo en het universitaire leven voorgoed verlaten. Hij verdiepte zich in de radicale bewegingen van zijn tijd en ontpopte zich uiteindelijk als een marxistische socialist in 1890. Hij sloot zich aan bij de American Socialist Labour Party (SLP), die hij zou domineren, transformeren en waar hij de rest van zijn leven zou blijven. Hij stond voor socialisme en niets anders, en zijn kenmerkende vorm van marxisme en partijorganisatie bestaat nog steeds.
De Leons grootste zorg, zegt Coleman, was "om de orthodoxe positie van Marx toe te passen op de industriële omstandigheden van zijn eigen tijd, en de redenering en conclusies ervan te vereenvoudigen". Hij gaat zelfs zover dat hij hem opneemt in de traditie van het populariseren van socialistische ideeën van William Morris en Robert Tressell en schrijft dat het moeilijk zou zijn om enige andere bron van marxistisch onderwijs in de VS te noemen. De Leonistische lichamen ontstonden ook in Canada en Australië.
In Groot-Brittannië hadden de werken van De Leon een grote invloed op de revolutionaire minderheid die de Sociaal-Democratische Federatie in 1903-4 verliet. Deze minderheid vormde de British Socialist Labour Party en de Socialist Party of Great Britain. Coleman citeert Jack Fitzgerald, een stichtend lid van de SPGB, die het tijdschrift van de Amerikaanse SLP meende The People "het beste socialistische tijdschrift gepubliceerd in het Engels".
De Leons normen waren streng en Coleman maakt duidelijk dat hij ze aan de SLP heeft opgelegd. Om te beginnen was het lidmaatschap van de partij niet automatisch. Aanvragers moesten blijk geven van begrip van de SLP-principes voordat ze lid werden. Weifelaars werden ook niet lang getolereerd. Dat eenheid niet tegen elke prijs was, blijkt uit de partijsplitsing van 1899, toen een halvering van het ledenaantal door de overgebleven leden werd beschouwd als een winst in de partijkracht. James Connolly was een van de meest opmerkelijke weifelaars die werd afgezet. Nu meer beroemd om zijn Ierse nationalisme dan om zijn socialisme, verliet hij de SLP-groep met De Leon en beschuldigde hem ervan raciale (nationale) en religieuze kwesties in de partijtactiek en -organisatie te introduceren.
De Leons invloed was zo groot dat principes niet zouden worden ingeruild voor een 'breed-kerk' getallenspel. Het was dit principiële standpunt voor het socialisme en niets anders dan dat beïnvloedde degenen die de Socialistische Partij van Groot-Brittannië oprichtten. Maar dit is voor zover het gaat. Er is nog een ander aspect van het De Leonisme dat Coleman duidelijker had kunnen onderscheiden van deze politieke invloed: socialistisch vakbondswerk.
“Socialisten sterven meestal gefrustreerd of misleid: gefrustreerd dat de menselijke emancipatie niet is bereikt, of misleid dat dit wel het geval is”. Dat is het lot van de socialist volgens Coleman. Maar misschien laat De Leons leven zien dat frustratie en waanvoorstellingen elkaar niet hoeven uit te sluiten. Het lijdt geen twijfel dat het politieke leven van De Leon een toonbeeld was van socialistische toewijding en principes. Het frustrerende feit was dat arbeiders, in de woorden van Coleman, "een recalcitrante kracht" bleven, die de SLP voortdurend het succes van de verkiezingen ontkende. En hoewel Coleman benadrukt dat De Leon nooit misleid werd door te denken dat het socialisme was bereikt, zou men kunnen stellen dat hij illusies koesterde over hoe het bereikt kon worden - illusies die voortkwamen uit frustratie.
In 1905 verwierp De Leon het idee van een louter politieke transformatie van de samenleving. Hij benadrukte de noodzaak van een economische vleugel voor de socialistische beweging en kwam met een drietrapstheorie van de revolutie: socialisten winnen de ideeënstrijd, overwinning bij de stembus en socialistische vakbonden leveren de economische macht om verkiezingsoverwinningen af te dwingen en arbeidersmacht. Hij waagde zich ook aan een visie op de toekomstige socialistische samenleving die een regering van een vakbond zou zijn. Daartoe had hij een grote invloed op de vorming van twee industriële vakbonden: de Socialist Trade and Labour Alliance en vervolgens de Industrial Workers of the World – die beide uiteindelijk zouden mislukken.
Socialistische vakbonden zouden nooit de kortere weg zijn naar een klassenbewuste massabeweging waar De Leon misschien op had gehoopt. Hoe zouden ze kunnen zijn als, in tegenstelling tot de politieke vleugel, begrip van socialistische basisprincipes geen voorwaarde was voor lidmaatschap? Coleman betoogt dat De Leon niet verkeerd was om "pure en simpele" vakbonden te veroordelen. "Zijn fout was om te veel belang te hechten aan leiderschap, in de veronderstelling dat oneerlijke leiders zichzelf oplegden aan onwillige vakbondslidmaatschappen". Het feit is dat deze leiders de steun hadden van de arbeiders “en dit zou niet veranderd worden door terugtrekking in socialistisch geleide vakbonden, maar door harde en aanhoudende overreding van degenen die de status-quo van de vakbond accepteerden”. In Groot-Brittannië werd het vakbondswerk met enthousiasme overgenomen door de SLP en zelfs door een kortstondige minderheid in de vroege SPGB.
Coleman wijst er snel op dat het postrevolutionaire plan van De Leon, om een politieke staat die zou "wegkwijnen" te vervangen door een op werk gebaseerde industriële administratie, zijn onopgeloste problemen had. Hoe zit het met degenen die niet werken? Bijvoorbeeld gepensioneerden, gehandicapten en voltijds studerenden. Noch, stelt Coleman, waren De Leons opvattingen over socialisme in één land, noch zijn plannen voor een arbeidsvouchersysteem na de revolutie wat men zou verwachten van een consequente socialist. Hoe zit het met gratis toegang?
Dit waren zeker misstappen. Maar De Leon was een product van zijn tijd. Coleman beweert dat zijn theorie over industriële administratie is ontleend aan het utopische werk van Edward Bellamy Achteruit kijken en natuurlijk bedacht zelfs Marx een regeling voor arbeidscheques in de zijne Kritiek op het Gotha-programma. Als laatste verzachting wijst Coleman erop dat De Leon geen tijd kon besteden aan het uitwerken van een volledig coherente opvatting van het socialisme, omdat hij het te druk had met het rekruteren van socialisten.
Hoewel Coleman een gloeiend respect voor deze reus onder pionierende socialisten nauwelijks kan onderdrukken, is zijn verslag van De Leons leven en ideeën niet onkritisch. De Leons tekortkomingen als revolutionaire socialist worden openlijk en duidelijk naar voren gebracht en vormen in veel opzichten het grootste deel van Colemans werk.
Dit boek zou inderdaad, afgezien van zijn biografische inhoud, de status moeten krijgen van een handboek voor de do's en don'ts van socialistische strategie. Het is niet alleen een goed onderzocht wetenschappelijk werk, het is ook toegankelijk en uitstekend leesbaar. Rest alleen nog toe te voegen dat er later een goedkopere paperbackversie zal verschijnen.
John Dunn (SPGB)
