De afgelopen week stond de klimaatcrisis volop in de schijnwerpers. Afgelopen vrijdag (20 september) was de eerste wereldwijde klimaatstaking, waarbij vier miljoen mensen de straat op gingen in 185 landen (gerapporteerde cijfers lopen uiteen). De protesten gingen het weekend door. Op zondagmiddag (22 september) hielden onze kameraden van de World Socialist Party of India een bijeenkomst op College Square, Kolkata onder de opzwepende slogan 'Save the Planet, Share the Earth'.
Vervolgens werd op maandag (23 september) de klimaattop van de Verenigde Naties in New York geopend met de welsprekende oproep van de 16-jarige Greta Thunberg, gevolgd door toespraken van zogenaamde 'wereldleiders' ('nationale leiders' zou nauwkeuriger zijn). ), waaronder de Franse president Emmanuel Macron, de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Indiase premier Narendra Modi. Meer 'wereldleiders' spraken de volgende dag op de 74th debat van de Algemene Vergadering van de VN.
Dat Greta er niet ver naast zat, bewezen de 'wereldleiders' toen ze tegen hen zei: 'Het enige waar je over kunt praten is geld en sprookjes van eeuwige economische groei.' Jeff Dembicki, die rapporteert vanuit 'binnenin de rommelige, wanhopige chaos van de VN-klimaattop', klaagt dat hun toespraken 'absoluut onschuldig' waren (vice.com, 9-24). Niemand durfde de 'olifanten in de kamer' te noemen of te confronteren - de bedrijven (Exxon, Chevron, Shell, enz.) die sinds 2018 $ 50 miljard hebben geïnvesteerd in nieuwe uitbreidingsprojecten voor fossiele brandstoffen of de gebroeders Koch en andere magnaten die propaganda financieren waarin het klimaat belachelijk wordt gemaakt wetenschap en de opwarming van de aarde een hoax noemen. Niemand noemde zelfs de dringende noodzaak om de overgang naar hernieuwbare energie te voltooien en de resterende afzettingen van fossiele brandstof in de grond te laten.
Dimitri Lascaris van Het echte nieuws heeft het volgende te zeggen over de toespraken tijdens het debat van dinsdag:
Ik was gisteren in de Algemene Vergadering van de VN. Ik moet vijftien wereldleiders het podium hebben zien beklimmen. En elk van hen sprak zonder uitzondering over hun geloofsbrieven als kampioenen in de klimaatstrijd zonder iets te zeggen over de dingen die ze doen om de strijd te ondermijnen.
De laatste spreker, de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis, kraaide over het feit dat ze in 2028, over tien jaar, zullen stoppen met het produceren van energie uit bruinkool [bruinkool] in Griekenland. Wat hij niet zei … en waar de reguliere media het niet over hebben, is dat de Griekse regering actief offshore-boringen promoot in het Egeïsche bekken in het oostelijke Middellandse Zeegebied …
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan sprak ook... Hij kraaide over het aantal bomen dat ze in Turkije hebben geplant, maar hij heeft zijn marine in de buurt van Cyprus ingezet om de controle over offshore olievoorraden veilig te stellen en daar te beginnen met boren... Deze leiders praten uit beide zijkanten van hun mond (video, 25 september).
Uit beide monden praten – of 'spreken met gevorkte tong' – is een essentiële vaardigheid voor de kapitalistische politicus. Je kunt nauwelijks verwachten dat ze op dezelfde manier praten tegen het grote publiek en tegen de kapitalisten wiens belangen ze dienen.
Pijnlijk trage vooruitgang
De daadwerkelijke vooruitgang in de overgang van fossiele brandstoffen gaat tergend langzaam. Met behulp van een goede microscoop kun je het detecteren, maar alleen als je focust op relatieve grootheden. Het aandeel van de wereldwijde energiemix dat wordt gevormd door hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, waterkracht) is ongeveer een kwart en gaat langzaam omhoog, en stijgt in 2018 met 0.8 procentpunt tot bijna 26%. In Europa, de verst ontwikkelde regio, is het aandeel 36%, in India, Japan en de Verenigde Staten slechts 18% (alle cijfers van de Wereldwijd energiestatistisch jaarboek 2019).
In absolute termen stijgt de wereldproductie van alle drie de fossiele brandstoffen echter nog steeds. Dat geldt zelfs voor steenkool: de productie leek in 2014 te pieken, maar groeit nu weer met het 'bescheiden' jaarlijkse tempo van 1.3%, grotendeels dankzij uitbreiding van de productiecapaciteit in India en Indonesië.
Wat olie en gas betreft, is er momenteel een boom aan de gang, aangevoerd door de Verenigde Staten. De Amerikaanse gasproductie 'steeg' in 2018 met 11%, terwijl de wereldproductie met 5.2% steeg, tweemaal de historische trend. De hausse is mogelijk gemaakt door horizontaal boren en hydraulisch breken - het beruchte 'fracking' dat, als we in de buurt wonen, onze ondergrond destabiliseert, ons drinkwater vergiftigt en methaanvlammen uit onze kranen schiet. De smerige teerzanden van Alberta, Canada, worden nog steeds gewonnen, vervoerd en verwerkt. En het boren naar nieuwe afzettingen gaat onverminderd door op tal van locaties over de hele wereld, van de Golf van Mexico tot de Zuid-Chinese Zee.
Niet alleen de fossiele brandstofbedrijven
Het is terecht om de noodzaak te benadrukken om de overgang van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energiebronnen te versnellen. En toch is dit zeker niet het enige front in de strijd om het voortbestaan van de mensheid, noch zijn de fossiele-brandstofbedrijven de enige vijanden.
Denk bijvoorbeeld aan de vuren die nu branden in de bossen die als longen van onze planeet dienen – in het Amazonegebied maar ook in andere delen van Brazilië en in Indonesië. Dit zijn geen 'bosbranden': er is goede reden om aan te nemen dat ze opzettelijk zijn aangestoken om het land vrij te maken voor commerciële activiteiten. In het Amazonegebied maakt brandstichting land vrij voor de teelt van sojabonen, voor veeteelt, op bepaalde plaatsen voor mijnbouw. In het toeristische gebied rond Pinheira in Zuid-Brazilië is een staatspark in brand gestoken met het oog op de ontwikkeling van woningen op wat wordt beschouwd als eersteklas onroerend goed (Het echte nieuws, 9 september). In Indonesië worden de meeste bosbranden gesticht om land vrij te maken voor palmolieplantages (hier). Dus kapitalisten in ten minste vijf verschillende niet-energiegerelateerde gebieden van winstgevende ondernemingen zijn betrokken bij het verwoesten van deze kostbare bossen.
Of denk aan het smelten van de Arctische ijskap. Als we het klimaatsysteem van de planeet willen herstellen naar een stabiel en leefbaar evenwicht, dan moeten we manieren vinden om dit proces te stoppen en om te keren (hoe we dit zouden kunnen doen, zal ik elders bespreken). Ook hier echter kwijlen kapitalisten in diverse bedrijfstakken over de winstmogelijkheden die door het smelten van het ijs worden gecreëerd – vooral kortere scheepvaartroutes tussen Europa en Azië en de winning van vele soorten natuurlijke hulpbronnen. In Groenland heeft de terugtrekking van de ijskap geleid tot een jacht op nog meer kolen, olie en gas, evenals op ijzererts, nikkel, aluminium, lood, zink, molybdeen, niobium, tantaliet, zeldzame aardmetalen, goud, platina, diamanten, andere edelstenen en uranium (hoewel het parlement van het land wel een uraniummijnbouwproject in de buurt van de hoofdstad Nuuk blokkeerde).
Andere krachten die een effectieve klimaatactie in de weg staan, zijn het leger en het militair-industriële complex. Neta Crawford, een voormalige collega van mij aan het Watson Institute van de Brown University, die nu lesgeeft aan de Boston University, heeft de uitstoot van broeikasgassen door de Amerikaanse strijdkrachten in de periode 2001-2017 geanalyseerd (hier). Ze ontdekte dat het Pentagon verantwoordelijk is voor de uitstoot van broeikasgassen die groter is dan die van veel kleine en middelgrote landen, waaronder Portugal, Zweden en Denemarken. Wapens en militair materieel verbruiken enorme hoeveelheden brandstof. Vliegtuigen hebben vooral 'dorst' en verbruiken doorgaans 4 tot 5 gallons per mijl (niet, zij het opgemerkt, mijlen per gallon!).
Over vliegtuigen gesproken, misschien moet zelfs het burgerluchtverkeer worden stopgezet, of op zijn minst sterk worden verminderd, omwille van het klimaat. Dat is misschien geen welkom nieuws voor de kapitalisten die luchtvaartmaatschappijen en vliegtuigfabrieken bezitten.
Tegen de 'groeimachine'
Deze voorbeelden zouden voldoende moeten zijn om aan te tonen hoe breed een scala aan kapitalistische belangen de strijd om het voortbestaan van de mensheid zal moeten trotseren en overwinnen. Ik wil niet suggereren dat effectieve klimaatactie indruist tegen de winstgevende belangen van de geheel van de kapitalistische klasse. Makers van zonnepanelen en windturbines hebben er uiteraard baat bij. En klimaatactivisten hebben enig succes gehad door managers van verzekeringsmaatschappijen aan hun zijde te krijgen.
Het maakt de leidinggevenden van kapitalistische bedrijven niet echt uit wat ze maken, als ze het maar met een goede winst kunnen verkopen. Over het algemeen geven ze er echter de voorkeur aan vast te houden aan de branche waaraan ze gewend zijn en de kosten van een overstap naar een nieuwe branche te vermijden. Dit is met name het geval in bedrijfstakken met enorme hoeveelheden verzonken kapitaal, dat wil zeggen apparatuur die alleen in de betreffende bedrijfstak kan worden gebruikt. Steenkool, olie en gas vallen allemaal in deze categorie.
In onze strijd om te overleven als soort in een draaglijk klimaat, staan we uiteindelijk tegenover de hersenloze en harteloze 'groeimachine' die onze wereld is gaan domineren. Socialisten noemen dit een machine hoofdstad. Eindeloze expansie is inherent aan kapitaal, dat Marx definieerde als 'zelfuitbreidende waarde'. Kapitaal is een onmenselijke en antimenselijke machine, ook al is het menselijk handelen dat haar oorspronkelijk in beweging heeft gezet, draaiende houdt en binnenkort – laten we hopen – krijsend tot stilstand zal brengen.
