Geld is als mest. Als je het verspreidt, doet het veel goeds, maar als je het op één plek opstapelt, stinkt het enorm.
Ik kan de oorspronkelijke auteur niet traceren, maar het schijnt een populair motto te zijn onder rijke 'filantropen'. Het is, in enigszins afwijkende bewoordingen, toegeschreven aan staalmagnaat Andrew Carnegie, oliemagnaat J. Paul Getty, New Yorkse 'socialite' Brooke Astor, Clint W. Murchison (voorzitter van Tecon Corporation) en Kenneth Langone (oprichter van The Home Depot ).
Er komen twee vragen bij me op.
Ten eerste, als deze mensen zo'n hekel hebben aan de geur van mest, waarom blijven ze het dan opstapelen? Ze zijn immers vrij om op elk moment te stoppen.
Ten tweede, waar willen ze eigenlijk al dat geld voor hebben? Een paar honderd miljoen zou toch voldoende moeten zijn om alle luxe te kopen die iemand zich maar kan wensen? Dus waarom achter de miljarden aan jagen?
Een verslaving aan extravagantie
Eén antwoord wordt gegeven door Eric Schoenberg van Columbia Business School (op de site van Forbes tijdschrift). Je eerste Rolls Royce rijden is een fantastische ervaring, legt hij uit, maar naarmate je eraan went, heb je er niet meer zoveel plezier in. Je moet dus op zoek naar nieuwe ervaringen, die om de een of andere reden altijd duurder worden.
Vermoedelijk bederft een obsessie met geld het plezier van alles wat niet veel kost. Het resultaat is een verslaving aan extravagantie die de drive om meer geld te verdienen versterkt.
Eer
Naast verslaving aan extravagantie, lijkt het meest voorkomende motief voor het vergaren van rijkdom simpelweg het verlangen om door anderen bewonderd te worden. Kudos hangt echter minder af van absolute rijkdom dan van plaats in de pikorde, zoals aangegeven door lijsten zoals de Forbes 400. Alleen nummer één kan volledig vertrouwen hebben in zijn superieure status - en zelfs hij moet oppassen voor rivalen die hem inhalen.
Verbazingwekkend maar waar: veel mensen denken oprecht - gaan er zelfs van uit - dat rijk zijn iets is dat trots en bewondering waard is. Ze beschouwen het hebben van meer geld dan wie dan ook als de grootste van alle denkbare menselijke prestaties. Het maakt niet uit waar het geld vandaan kwam, hoe het werd verkregen. Een "winnaar" zijn is heerlijk, een "verliezer" zijn beschamend en beklagenswaardig. Ze zijn opgevoed om zo te denken, en kunnen zich nauwelijks voorstellen dat iemand oprecht anders zou kunnen denken.
We zouden kunnen verwachten dat er een element van subtiliteit of mysterie zit in de drijvende impuls die de kern vormt van een dynamiek die zoveel kwaad voortbrengt. In plaats daarvan vinden we iets onuitstaanbaar saai en triviaal, de ultieme banaliteit.
De "Filantropen"
En toch hoeft de aanbidding van rijkdom andere sociale waarden niet geheel uit te sluiten. Veel mensen vinden dat rijk zijn op zichzelf niet voldoende glorieus is: daarnaast moet men “goed doen”. Als gevolg hiervan willen sommige rijke individuen ook "grote humanitairen en filantropen" zijn.
Er is eigenlijk een speciaal bedrijf dat geld verdient door 'filantropische' roem te verkopen. Voor een vast bedrag kun je een concertzaal, museum, ziekenhuis, hogeschool of wat dan ook naar jou (of een familielid) laten vernoemen. Brown University noemde bijvoorbeeld het Institute of International Studies, waar ik vroeger werkte, ter ere van Tom Watson van IBM in ruil voor 25 miljoen dollar.
De publiciteit die wordt gegeven aan grote 'filantropische' donaties suggereert dat in bepaalde kringen kudo's nu kunnen afhangen van hoeveel geld je geeft en hoeveel je hebt. Het is als de potlatch onder de Kwakiutl van West-Canada, waar de rijken een pluim krijgen door genereuze geschenken te geven.
Schuldgevoelens?
Hoewel 'filantropie' vaak slechts een middel is om een gunstig imago bij het publiek te cultiveren, kunnen sommige rijke mensen oprecht zijn in hun wens om 'goed te doen'. Sommige auteurs schrijven het geven van bepaalde individuen zelfs toe aan schuldgevoelens over hoe hun fortuin werd verdiend.
Zo wordt beweerd dat Brooke Astor zich schaamde voor de reputatie van haar familie als de grootste huisjesmelkers van New York. Carnegie, zo wordt ons verteld, voelde zich schuldig over de arbeiders die omkwamen bij de onderdrukking van de Homestead-staking van 1892. Toch wilde hij ook dat "Carnegie Steel als winnaar uit de bus kwam" - en dat gevoel bleek sterker dan welk schuldgevoel dan ook.
Beschaamd of niet, Astor gaf niets aan de slachtoffers van de rek-huur van haar familie. In plaats daarvan gaf ze $ 200 miljoen aan culturele instellingen. Evenzo schonk Carnegie de kunsten en de academische wereld, maar gaf hij niets terug aan de arbeiders die in de hitte van zijn staalfabrieken zwoegden tegen lonen die onder de armoedegrens lagen - twaalf uur per dag, elke dag van het jaar behalve op 4 juli.
De meedogenloze kapitalist gaat vooraf, maakt mogelijk en wordt gerechtvaardigd door de "genereuze filantroop". De kapitalist drijft het systeem aan dat de ellende veroorzaakt; de "filantroop" doet dan een beetje om die ellende te verzachten. Vreemd genoeg blijken de kapitalist en de 'filantroop' één en dezelfde persoon te zijn.
Opstapelen en uitspreiden
Waarom mest blijven opstapelen om het weer uit te spreiden? Het lijkt zinloos – ook al komt de mest niet precies terecht waar hij eerder was.
Ja, het lijkt zinloos als we ons richten op resultaat. Maar wanneer we onze aandacht verleggen naar het proces, begint het logischer te worden.
Opstapelen brengt een soort complimenten met zich mee, en uitspreiden brengt een andere. De ene soort heft de andere niet op.
Zowel opstapelen als uitspreiden geeft de voldoening van het uitoefenen van macht, het nemen van beslissingen die miljoenen levens beïnvloeden - op de enige kwalificatie van het bezit van rijkdom.
Dus het is allemaal volkomen logisch. Vanuit een bepaald oogpunt.
