Voor een socialistische senator is Bernie Sanders verreweg de minst weerzinwekkende van de huidige kandidaten voor het Amerikaanse presidentschap. Hij lijkt fatsoenlijk en oprecht. Hoewel hij deelneemt aan de voorverkiezingen van de Democratische Partij, heeft hij een lange geschiedenis als onafhankelijk politicus, te beginnen met zijn verkiezing in 1981 tot burgemeester van Burlington, Vermont. Hij is niet corrupt, dat wil zeggen, verplicht specifiek kapitalistische belangen zoals Hillary Clinton (zoals Obama) verplicht is tegenover Wall Street of de Bushes tegenover Big Oil. En ondanks pogingen van interviewers van de bedrijfsmedia om hem commentaar te laten geven op het laatste kleine schandaal, praat hij serieus over ernstige sociale kwesties die van vitaal belang zijn voor werkende mensen - groeiende ongelijkheid van rijkdom, armoede, werkloosheid, gezondheidszorg, onderwijs, vervallen infrastructuur, de milieu, klimaatverandering.
Niets van dit alles maakt Bernie Sanders echter tot een socialist. Als je zijn website en die van zijn aanhangers leest en naar video's van zijn toespraken luistert, zul je merken dat hij nooit praat over een nieuw systeem dat het kapitalisme zou kunnen vervangen. (Voor meer uitleg en bespreking van de betekenis van 'socialisme' zie mijn nieuwe website http://www.whatissocialism.net.)
Als Sanders zichzelf een 'democratisch socialist' noemt, bedoelt hij dat hij het Amerikaanse kapitalisme minder onrechtvaardig en democratischer wil maken. Hij wil het kapitalisme leiden in het belang van de werkende mensen.
Dit is een oud idee - een idee dat al is uitgeprobeerd door de Labour Party in Groot-Brittannië en door 'sociaal-democratische' en 'socialistische' partijen in andere landen van Noord- en West-Europa. De resultaten waren altijd minder indrukwekkend dan aanvankelijk werd verwacht en zijn de afgelopen decennia uitgehold doordat regeringen steeds meer onder druk komen te staan om te snijden in de sociale uitgaven. Bernie verwijst vaak naar deze Europese ervaring als een model voor de Verenigde Staten om te volgen, zonder de beperkingen en tegenslagen te noemen.
Een 'progressieve' economische agenda?
Op zijn website zet Sanders 'een vooruitstrevende economische agenda uiteen die banen creëert, lonen verhoogt, het milieu beschermt en gezondheidszorg voor iedereen biedt'. Belangrijke punten op deze agenda zijn de volgende:
Publieke Werken
'een plan om Amerika weer op te bouwen' en 13 miljoen Amerikanen aan het werk te zetten door gedurende vijf jaar een biljoen dollar te investeren in infrastructuur (bruggen, wegen, openbaarvervoersystemen, spoorwegen, luchthavens, zeehavens, dammen en dijken, waterleidingen, afvalwaterzuiveringsinstallaties, het elektriciteitsnet, enz.)
Verbeter lonen en voorwaarden
$ 15 per uur minimumloon in 2020
eisen dat werkgevers 12 weken betaald gezins- en ziekteverlof, 2 weken betaalde vakantie en 7 betaalde ziektedagen verstrekken
de Wet Vrije Keuze Werknemer in te voeren om het gemakkelijker te maken om vakbonden te organiseren
Verhoog de belasting van de rijken
hogere belastingtarieven voor grote bedrijven, de rijken en Wall Street-speculanten
Bankwezen hervormen
grote financiële instellingen opbreken zodat ze niet langer 'too big to fail' zijn
de wettelijke beperkingen herstellen voor banken die gokken met het geld van klanten (dwz de bepalingen van de Glass-Steagall Act die in 1999 werd ingetrokken en die onderscheid maakten tussen commercieel en investeringsbankieren)
Hervorming van de landbouw
steun familieboerderijen en stimuleer directe verkoop aan lokale consumenten
Protectionistische maatregelen
verwerpen vrijhandelsovereenkomsten die 'de lonen hebben gedrukt en het verlies van miljoenen banen hebben veroorzaakt'
Onderwijs en kinderopvang
gratis collegegeld aan openbare hogescholen en universiteiten
een universeel programma voor kinderopvang en voorschoolse opvang
Gezondheidszorg
een single-betaler systeem van nationale ziekteverzekering ('Medicare for all')
lagere prijzen van geneesmiddelen op recept
Andere sociale voorzieningen
betaalbare woningen uitbreiden
versterken en uitbreiden van de sociale zekerheid
bron: www.berniesanders.com/issues
De invloed van het Europese verzorgingsstaatmodel is duidelijk – hoewel er niets wordt gezegd over het verbeteren van de werkloosheidsuitkeringen, die in de Verenigde Staten afhangen van de omstandigheden waarin een baan verloren gaat en slechts zes maanden duren. Bepaalde punten, zoals de pro-vakbondswet en het grote programma voor openbare werken, doen denken aan de New Deal uit de jaren dertig van Franklin Delano Roosevelt (FDR), die Bernie bewondert als 'een grote Amerikaanse president'. (Obama beloofde ook een pro-vakbondswet, maar brak die belofte; hij stelde wel een programma voor openbare werken in, maar op een te kleine schaal om veel invloed te hebben op de werkloosheid of de infrastructuur van het land.)
Cruciaal voor Sanders' economische agenda is zijn afwijzing van de 'neoliberale consensus' ten gunste van 'globalisering' - het ongereguleerde verkeer van goederen en kapitaal over nationale grenzen heen. Hij hekelt de vrijhandelsovereenkomsten die de afgelopen decennia door zowel Democratische als Republikeinse presidenten zijn gepromoot en pleit voor protectionistische maatregelen om de Amerikaanse productiesector nieuw leven in te blazen. Hij probeert terug te keren naar het vroegere systeem van afzonderlijke nationale kapitaalblokken (hoofdsteden) die op het wereldtoneel worden vertegenwoordigd door nationale regeringen.
Het is begrijpelijk dat 'de-globalisering' werknemers aanspreekt die lijden onder de ravage die de globalisering heeft aangericht. Het vertegenwoordigt echter geen vooruitgang Verder de grenzen van het kapitalisme, maar eerder een nieuwe slingerbeweging binnen het kapitalisme. Herstel van een oudere vorm van de wereldorganisatie van het kapitaal, gekenmerkt door de rivaliteit van afzonderlijke natiestaten, kan niet worden omschreven als progressief. Het was tenslotte deze rivaliteit die ons in de twintigste eeuw twee verwoestende wereldoorlogen bezorgde, om nog maar te zwijgen van de Grote Depressie. En het leidt nog steeds tot militaire confrontaties in die regio's waar het nog verschanst is, zoals de Zuid-Chinese Zee.
Vertegenwoordigen van de nationale hoofdstad
Bernie zegt constant dat hij 'mensen uit de arbeidersklasse' of 'werkende gezinnen' vertegenwoordigt.1 En het is waar dat hij veel praat over de problemen waarmee Amerikaanse arbeiders worden geconfronteerd en wat hij van plan is te doen om hen te helpen. Maar vaak geeft hij zijn beleidsvoorstellen een heel andere grondgedachte, waarbij hij ze rechtvaardigt in termen van de langetermijnbelangen van de Verenigde Staten als een natie die concurreert met andere naties in de wereldeconomie. Dergelijke argumenten bevestigen de opvatting dat wat Sanders in de eerste plaats vertegenwoordigt, is nationale hoofdstad. Laat me een paar voorbeelden noemen.
In een lange toespraak op de vloer van de Senaat op 10 december 2010 zei Sanders:
Als het ons doel is om de miljoenen en miljoenen banen te creëren die we nodig hebben en... ons land internationaal sterker maken in een zeer moeilijke wereldeconomie, een betere manier om dat te doen [dan bedrijven belastingvoordelen te geven] … is zwaar te investeren in onze infrastructuur … We blijven ver achter bij de meeste andere landen in de geïndustrialiseerde wereld. China explodeert in termen van het aantal hogesnelheidslijnen dat ze hebben. We moeten het beter doen (mijn cursivering - SS).2
Vervolgens klaagde hij dat de Federal Reserve centrale banken had gered in landen die concurrenten waren van de Verenigde Staten, zoals Zuid-Korea, Duitsland, Bahrein en Mexico. De VS zouden geld moeten lenen om banen in eigen land te creëren, niet in het buitenland. Dit benadrukt een gemakkelijk over het hoofd gezien maar zeer belangrijk punt: voor zover Bernie de belangen van de werknemers verdedigt, zijn dit de belangen van Alleen Amerikaanse arbeiders (er is enige overlap tussen de belangen van het nationale kapitaal en de kortetermijnbelangen van de nationale arbeidersklasse). Ik heb tevergeefs gezocht naar uitingen van bezorgdheid over de benarde situatie van arbeiders buiten de Verenigde Staten.
Evenzo rechtvaardigde Bernie bij een andere gelegenheid zijn voorstel voor gratis onderwijs aan staatsuniversiteiten als volgt:
Is het in een zeer competitieve wereldeconomie waarin we hoogopgeleide arbeidskrachten nodig hebben, logisch dat de VS achterop raken bij andere landen wat betreft het aantal mensen met een universitair diploma? We verliezen al het intellectuele potentieel van die jonge mensen.3
Hij vroeg verder:
Heeft het zin om een kostenineffectief gezondheidszorgsysteem te hebben dat is ontworpen om de winst van zorgverzekeraars en farmaceutische bedrijven te maximaliseren?
Hier plaatst hij het belang van nationaal kapitaal bij kosteneffectieve gezondheidszorg voor de beroepsbevolking tegenover de speciale belangen van bepaalde sectoren.
Tijdens een toespraak op Georgetown University op 19 november 2015 zei Sanders:
We moeten een politieke beweging ontwikkelen die bereid is het op te nemen en te verslaan tegen een heersende klasse wiens hebzucht onze natie vernietigt.
Met andere woorden, de kapitalisten zijn te hebzuchtig en kortzichtig om te zien waar hun eigen langetermijnbelangen liggen. Ze verslinden de gans met de gouden eieren. FDR werd 'een verrader van zijn klasse' genoemd omdat hij durfde te doen wat nodig was om de kapitalisten van zichzelf te redden. Nu biedt de senator uit Vermont zijn diensten aan als nieuwe FDR aan een latere generatie rijke ondankbaren.
Sanders herinnert zich dat hij dat ontdekte toen hij tot burgemeester van Burlington werd gekozen
lokale verzekeringsmaatschappijen kregen de zaken van de stad tegen aanzienlijk hogere tarieven dan de markttarieven. Ik voerde een radicaal socialistisch concept in, 'concurrerend bieden', dat de stad tienduizenden dollars bespaarde.5
Alleen een 'socialistische' burgemeester, vrij van corrupte banden met specifieke bedrijven, kan worden vertrouwd om een stad te leiden in het belang van de kapitalistische klasse als geheel.
Taalgebruik
Bernie verdient de eer voor het pionieren van bepaalde positieve veranderingen in de manier waarop Amerikanen over politiek praten.
Ook al is hij geen socialist in onze zin, hij heeft geholpen het woord te legitimeren door het in positieve zin te gebruiken.4 Een ander angstaanjagend woord dat hij niet bang is geweest om te gebruiken, is 'revolutie' - hij heeft het over de noodzaak van een 'politieke revolutie' om 'veel geld uit de politiek te halen en de democratie te herstellen'. Hij pleit echter niet voor een 'sociale revolutie' of 'economische revolutie'.
Sanders heeft ook een waarheidsgetrouwer vocabulaire geïntroduceerd om over sociale klasse te praten. In tegenstelling tot gevestigde politici die verdelen en heersen door een hardwerkende en respectabele 'middenklasse' op te zetten tegen de onbeholpen en semi-criminele 'armen' (termen die in de VS ook een raciale ondertoon hebben), benadrukt Sanders altijd het belangenconflict tussen de 'regerende klasse' of 'miljardairklasse' en de overgrote meerderheid van de samenleving.
politieke hervormingen
Naast zijn economische agenda probeert Bernie 'een snelle beweging in dit land in de richting van een politiek systeem waarin een handvol zeer rijke mensen en speciale belangen bepalen wie wordt gekozen' te stoppen en om te keren. Hij zal streven naar een grondwetswijziging die duidelijk maakt dat de wetgevende macht de macht heeft om campagnefinanciering te reguleren, waarmee hij beslissingen van het Hooggerechtshof ongedaan maakt op basis van 'het absurde idee dat geld spraak [en] bedrijven mensen zijn'. Hij zal ook 'overgaan op publieke financiering van verkiezingen', het stemrecht versterken en van de verkiezingsdag een nationale feestdag maken (www.berniesanders.com/issues/money-in-politics).
Socialisten verwelkomen alle stappen om democratische elementen in het politieke systeem te behouden en uit te breiden, omdat de erosie van deze elementen het nog moeilijker maakt om socialistische ideeën te verspreiden en het socialisme met vreedzame democratische middelen tot stand te brengen. Toch zouden de door Sanders voorgestelde veranderingen nauwelijks neerkomen op een 'politieke revolutie'. Het grote geld zou nog ruimschoots de kans krijgen om zijn stem te laten horen. Bernie lijkt dus geen duidelijke ideeën te hebben over hoe de wurggreep van de corporate media kan worden losgemaakt.
Opgemerkt moet worden dat Sanders' plannen voor wetten om het gedrag van werkgevers aan banden te leggen pas effectief kunnen worden uitgevoerd als de klassenvooroordelen in het werk van de politie en de rechtbanken zijn overwonnen. Het lijkt bijvoorbeeld weinig zin om het minimumloon te verhogen wanneer particuliere werkgevers routinematig bestaande minimumloonwetten straffeloos aan hun laars lappen (alleen overheidswerknemers krijgen het minimumloon gegarandeerd).
Geheim radicaal?
Er is enige speculatie onder Amerikaanse linksen over de vraag of Sanders misschien geheime hoop koestert voor sociale verandering die radicaler is dan zijn openbare programma. Is zijn 'politieke revolutie' slechts een eerste stap in een langetermijnstrategie?
Er worden twee redenen gegeven om te denken dat dit zo zou kunnen zijn. Een daarvan is de mogelijke invloed van Bernie's oudere broer Larry. Larry was de eerste die betrokken raakte bij de politiek toen ze samen opgroeiden in Brooklyn en nam Bernie onder zijn hoede. Er wordt aangenomen dat Larry verder naar links is dan Bernie. Larry migreerde eind jaren zestig naar Groot-Brittannië, was actief in de Labour Party, verliet de Labour Party in 1960 om lid te worden van de Green Party en is nu de gezondheidswoordvoerder. Gevraagd naar zijn relatie met zijn broer, zegt Bernie dat ze nauw contact blijven houden, maar ontkent dat ze 'overleggen' - de tijd dat Bernie opkeek naar Larry als zijn mentor is allang voorbij.
De tweede reden is Bernie's ervaring van enkele maanden wonen en werken in een kibboets in Israël in 1963, toen hij 21 was. Sanders praat niet over deze ervaring en we weten niet wat het voor hem betekent.
Het idee van Bernie als een geheime radicaal heeft dus een uiterst zwakke basis. Men herinnert zich wellicht dat mensen zich overgaven aan even ongefundeerde wishful thinking over Obama.
Vooruitzichten
Hoewel Bernie Sanders het heel goed heeft gedaan gezien de krachten die tegen hem zijn opgesteld, zal hij niet door de Democratische Partij worden gekozen als presidentskandidaat. Zelfs als hij qua stemmen op gelijke hoogte komt met Hillary Clinton, zullen de 'superdelegates' van de conventie - niet-gekozen vertegenwoordigers van het partij-establishment - ervoor zorgen dat zij wordt gekozen.
Desalniettemin heeft de Sanders-campagne de enge grenzen van de Amerikaanse politieke taal verlegd en geholpen het duopolie van de democratische en republikeinse partijinstellingen te verzwakken. Dit kan nieuwe kansen bieden voor mensen buiten het 'systeem' - inclusief echte democratische socialisten.
Opmerkingen
- Zie bijvoorbeeld New York Post, 11 oktober 2015.
- De toespraak van Bernie Sanders: de complete historische filibuster over economische ongelijkheid, de afnemende middenklasse, onze afbrokkelende infrastructuur... en wat we eraan kunnen doen (2015).
- Zie de video op https://www.youtube.com/watch?v=WCSIog8hBz0
- Zie voor een verdere bespreking van dit punt mijn artikel 'American public opinion and the S-word' in de uitgave van februari 2010 van De socialistische norm (http://www.worldsocialism.org/spgb/socialist-standard/2010s/2010/no-1266-february-2010/material-worldamerican-public-opinion-and-s-word).
- Bernie Sanders met Huck Gutman, Buitenstaander in het Witte Huis (Londen en NY: Verso, 2015), pp. 71-2.
