De toevallige eeuw door Michael Harrington (New York: Macmillan Co., 1965)
Naast de wereldwijde Moskovietenbeweging is de grootste valse ‘socialistische’ tendens die vaak wordt aangeduid als ‘sociaal-democratisch’ of, helaas, als ‘socialistisch’. De Scandinavische sociaal-democratische partijen, de Labour Party van Groot-Brittannië en de Socialist Party of America zijn allemaal van deze tendens. Ooit kon de sociaal-democratie bogen op enkele bekwame theoretici. Nu heeft het echter een zeer laag theoretisch niveau. Een recente illustratie van deze theoretische zwakte is het boek van Michael Harrington, De toevallige eeuw.
De auteur is bekend van zijn boek, Het andere Amerika, waarvan de bekendheid te danken is aan het stimuleren van de ontdekking van armoede door de liberale pers en massamedia.De toevallige eeuw presenteert de algemene evaluatie van de auteur van de maatschappelijke ontwikkelingen van de laatste zestig jaar.
In het voorwoord erkent de auteur de inspiratie van Norman Thomas, Max Shachtman en Bayard Rustin. Het lijkt ongelooflijk dat deze drie-eenheid van de sociaal-democratie openlijk kan worden erkend als theoretische mentoren. Dit op zich spreekt boekdelen op het primitieve niveau van de sociaal-democratische theorie.
Het boek lijkt gericht te zijn tot een publiek van 'liberale liberalen', dat wil zeggen degenen die zo ontzettend liberaal zijn. In een poging een beroep te doen op dit type, verzacht de auteur de meer radicale implicaties - conclusies worden voorzichtig gesuggereerd in plaats van stoutmoedig nagestreefd.
Een enigszins amusant aspect van het boek is dat de auteur de houding van een literair essayist heeft aangenomen in een ogenschijnlijke imitatie van ex-radicale schrijvers als Irving Howe, die een baan als professor hebben gekregen. Als letterkundige en serieus literair criticus is Harrington een flop. Zijn pretenties op wetenschap zijn nogal 'middencultus'. Er is bijvoorbeeld niet eens een bibliografie aanwezig; evenmin worden er citaten gegeven voor de overvloed aan citaten. Literaire toespelingen plus een mengelmoes van samenvattingen van mannen en ideeën leveren niets op. Natuurlijk maakt Harrington ongetwijfeld enkele correcte samenvattingen van literaire thema's, maar zijn hele proces doet denken aan de scriptie van de tweedejaarsstudent die meedogenloos tot het uiterste werd doorgevoerd. Slimme zinnen, commentaren en miniatuurschetsen zijn niet voldoende rechtvaardiging voor het schrijven van een boek, laat staan een boek dat een serieus politiek perspectief probeert te presenteren.
Het thema van het boek is de decadentie van het traditionele kapitalisme, samen met de instellingen en ideeën die ermee verbonden zijn. Harrington beschouwt sommige van deze ideeën als waardevol en hij betreurt de gevaren voor deze ideeën door de krachten die ontketend worden door de kapitalistische ontwikkeling. De oorzaak van deze decadentie zijn de ongerichte en onbedoelde bijproducten van technologische veranderingen. Deze 'revolutie', zoals hij het noemt (zijn terminologie is onnauwkeurig), heeft 'elk geloof en geloof in het Westen van streek gemaakt'.
Dit, zou je denken, zou over het algemeen worden toegejuicht door Harrington. Toch is er een duidelijke toon van etnocentrisme en cultureel imperialisme in zijn aanduiding van bruikbare ideeën als 'westers'. Hij spreekt werkelijk zijn verdriet uit over het verval van de sociaal-democratie. Als de sociaal-democratie een reëel alternatief voor het kapitalisme was geweest, zou het verval ervan niet zo volledig zijn geweest.
Harrington vertelt het ons”. . . het enige vaste en onwrikbare principe van het socialisme is zijn inzet om de. . . vrije keuze van de burger het beginsel van het sociale leven.” Honderdvijftig jaar geleden zou deze uitdrukking van de idealen van de burgerlijke democratie progressief zijn geweest. Maar vandaag negeert het de erkenning dat democratische theorieën gerelateerd moeten zijn aan een sociale context. De sociaaldemocraat heeft nooit begrepen dat de wetenschap van de politieke economie de kern van de zaak is. Democratie kan niet in het niets bestaan; het verwijst naar een sociale context. Met name waar de sociale verhoudingen van loonarbeid en kapitaal bestaan, kan democratie niet bestaan. Niet dat er meer planning nodig is, maar dat achterhaalde sociale verhoudingen moeten worden losgelaten. Socialisme is niet alleen dat mensen krijgen wat ze willen; het verwijst naar wat er kan worden gedaan als mensen een andere samenleving willen en krijgen met andere sociale relaties.
