Met de sluiting van het Chinese consulaat in Houston en het Amerikaanse consulaat in Chengdu komt de confrontatie tussen China en de Verenigde Staten op een hoger niveau.
Niet zo erg, zegt u? Maar andere recente ontwikkelingen zijn zorgwekkender.
Na haar herverkiezing in mei maakte de Taiwanese president Tsai Ingwen duidelijk dat Taiwan niet bereid is te onderhandelen over eenwording met China op de voorwaarden van Peking. Sindsdien heeft China zijn militaire oefeningen in de buurt van Taiwan geïntensiveerd, met oorlogsschepen rond het eiland gevaren en straaljagers het luchtruim in gevlogen.
Er hebben meer botsingen plaatsgevonden in de Himalaya, langs de slecht gedefinieerde grens tussen India en China.
De National Defense Authorization Act 2021, aangenomen door de Senaat op 23 juli, omvat een bewapeningsprogramma genaamd de Pacific Afschrikkingsinitiatief, dat wordt gesteund door twee partijen en 'bedoeld is de opkomst van China tegen te gaan'. Het programma is niet zo duur, zoals bewapeningsprogramma's luiden: de toewijzing ervan is 'slechts' $ 7 miljard voor de komende twee jaar - slechts ½% van het huidige jaarlijkse budget van het Pentagon van $ 738 miljard. Wat me zorgen baart, is de destabiliserende aard van veel van de bewapening – vooral de hypersonische raketten, die de snelheid van ballistische raketten combineren met de manoeuvreerbaarheid en stealth van kruisraketten.
De situatie blijft verslechteren in de Zuid-Chinese Zee, waar China's aanspraken op soevereiniteit zowel door de VS als door lokale staten als Vietnam en de Filippijnen worden betwist (zie hier voor een vollere rekening). Hu Bo informeert ons binnen De diplomaat dat 'de rivaliteit tussen China en de VS in de Zuid-Chinese Zee zeker groeit' en dat er 'dagelijkse operationele confrontaties' zijn tussen marineschepen en militaire vliegtuigen - maar verzekert ons vervolgens dat 'oorlog nog ver weg is'.
Wauw, wat een opluchting! Nog een eindje weg!
Maar wacht even. Hoe ver weg? jaren? Maanden? Weken?
Bij het analyseren van een confrontatie als die tussen China en de Verenigde Staten, is het nuttig om drie algemene bronnen van conflict te onderscheiden:
Hulpbronnen en handelsroutes
Ten eerste strijden staten voortdurend voor controle over handelsroutes, markten en hulpbronnen. Dit soort strijd is eigen aan de kapitalistische wereldorde.
De strijd in de Zuid-Chinese Zee is dus een strijd om toegang tot olie- en aardgasvoorraden (verdoemde de opwarming van de aarde!) en tot visbestanden. Het is ook een strijd om controle over de belangrijkste handelsroute die de Stille Oceaan met de Indische Oceaan verbindt.
Een ander relevant voorbeeld is de strijd om controle over afzettingen van zeldzame aardmetalen, die essentieel zijn voor de vervaardiging van moderne elektronische apparaten. Vroeger was China de enige bron van deze stoffen. Toen het in 2010 plotseling hun export beperkte, raasde er een storm van gerechtvaardigde verontwaardiging over Japan en het Westen (zie hier). De ontwikkeling van alternatieve bronnen – met name in Groenland (zie hier) – verzwakt geleidelijk het monopolie van China.
De 'geopolitieke' strijd
De tweede bron van conflict is de 'geopolitieke' strijd tussen staten om regionale en mondiale militaire en politieke suprematie. Dit soort strijd is niet specifiek voor het kapitalisme, hoewel het specifiek is voor de klassenmaatschappij. Het gaat duizenden jaren terug en is een onvermijdelijk gevolg van de verdeling van de wereld in afzonderlijke staten.
Een veel voorkomend type geopolitieke strijd doet zich voor in perioden waarin een of meer voorheen dominante machten in verval zijn en een of meer opkomende machten hun dominantie uitdagen. Specialisten in internationale betrekkingen noemen de voorheen dominante machten 'status quo machten' en hun uitdagers 'revisionistische machten'.
In de Tweede Wereldoorlog waren de revisionistische machten Duitsland, Italië en Japan, waarvan de heersers zich buitengesloten voelden van eerdere opsplitsingen van de wereld en nu hun 'plaats onder de zon' zochten. De oorlog legde het grootste deel van Europa en een groot deel van Azië in puin, zodat in 1945 de Verenigde Staten naar voren kwamen als de dominante wereldmacht. In de loop van de tijd werd haar dominante positie eerst uitgedaagd door de Sovjet-Unie en later door China, nu de leidende revisionistische macht.
Aan het einde van de 20th en begin van de 21st eeuw concentreerde de heersende elite van China zich op het accumuleren van haar machtspotentieel en onthield zich van actieve zelfbevestiging in wereldaangelegenheden. De nieuwe leiding onder Xi vindt dat het nu tijd is om dat potentieel te realiseren. China breidt daarom zijn aanwezigheid in onderontwikkelde landen uit – vooral in Afrika met zijn overvloedige minerale en bosrijkdommen. In de eigen regio is het strategische doel op korte termijn om volledige controle te krijgen over de mariene zone binnen de 'First Island Chain'.
Een rationele heersende elite zou realistisch zijn in het inschatten van de verschuivende machtsverhoudingen en dienovereenkomstig haar beleid aanpassen. Het probleem is dat heersende elites niet altijd rationeel zijn. Met name de heersende elite van een voorheen dominante macht vindt het pijnlijk en vernederend om zich aan te passen aan haar achteruitgang. Het zijn deze gevoelens die het oorlogsgevaar genereren. Zodoende was de Britse heersende elite emotioneel gehecht aan hun rijk en duurde het eeuwen voordat ze in het reine kwam met het feit dat 'Britannia' niet langer 'de golven regeerde'. De Amerikaanse heersende elite woont nog steeds in een mentaal Cloud Cuckoo Land waarin zij de rechtmatige meesters van de wereld zijn. Het is zelfs voor hen kwellend om zich voor te stellen zich terug te trekken van buiten de First Island Chain, laat staan uit Afrika.
De Financial Times bevatte een opmerkzaam artikel van Gideon Rachman getiteld: 'Amerika v China: hoe handelsoorlogen echte oorlogen worden.' De auteur stelt dat de door Trump ontketende handelsoorlog met China het gevaar van een echte oorlog vergroot, 'omdat de geopolitieke ambities van een opkomend China niet langer zullen worden beperkt door de noodzaak om de markten van het Westen open te houden'. Toegegeven, de conflicten die verband houden met handel brengen hun eigen oorlogsrisico met zich mee. Desalniettemin brengt de inperking van de handel een dieper en zelfs gevaarlijker substraat van interstatelijke betrekkingen aan het licht.
De impact van de binnenlandse politiek op het buitenlands beleid
Kapitalistische politici geven meestal prioriteit aan de eisen van de binnenlandse politiek. Vaak zijn het deze eisen die de oriëntatie van hun buitenlands beleid bepalen. Trump gaf zijn aanhangers de expliciete instructie dat ze op elke kritiek op zijn aanpak van de Covid-19-pandemie moesten reageren door 'China de schuld te geven'. Ze mogen in geen geval ingaan op de feitelijke inhoud van de kritiek.
En net zoals Trump de schuld voor zijn eigen mislukkingen bij China legt, zo leggen zijn democratische tegenstanders de schuld voor hun mislukkingen bij Rusland. En op precies dezelfde manier leggen de Chinese heersers de schuld voor hun mislukkingen bij de Verenigde Staten.
Het afwenden van onvrede onder de bevolking tegen buitenlandse 'vijanden' is een eeuwenoude methode van politieke manipulatie. Ook al wordt deze methode voor interne doeleinden gebruikt, ze heeft onvermijdelijk een impact op de internationale betrekkingen en is een van de oorzaken van conflicten.
Onze boodschap aan medewerkers overal
Onze boodschap als socialisten aan onze medewerkers – hier in de Verenigde Staten, in China en over de hele wereld – is dezelfde als altijd. Al deze geschillen die tot oorlog kunnen leiden – over territorium, handelsroutes, toegang tot hulpbronnen, geopolitiek en al het andere – zijn geschillen tussen onze bazen. Ze zijn niet onze zorg. Zij zijn het en niet wij die het territorium controleren en de macht uitoefenen. Onze basispositie is overal hetzelfde. Ondanks verschillen in taal en gewoonten hebben we veel meer met elkaar gemeen dan met onze bazen. Er staat niets op het spel dat ons ook maar één yuan of cent waard is, laat staan mensenlevens.
We hopen dat de vrede bewaard blijft. We hopen dat iedereen die in staat is om op te treden ter verdediging van de vrede, dat zal doen. Hand in hand rond de vier oceanen, hart aan hart over de vijf continenten, zullen we de mensheid verenigen en bouwen aan een nieuwe en betere wereld.
