Dit artikel is geschreven door Anton Pannekoek en werd oorspronkelijk gepubliceerd in ons tijdschrift, The Western Socialist.
Het erkende doel van het socialisme is om de productiemiddelen uit handen van de kapitalistische klasse te nemen en ze in handen van de arbeiders te plaatsen. Dit doel wordt soms aangeduid als publiek eigendom, soms als gemeenschappelijk eigendom van het productieapparaat. Er is echter een duidelijk en fundamenteel verschil.
Publiek eigendom is het eigendom, dwz het beschikkingsrecht, van een openbaar lichaam dat de samenleving vertegenwoordigt, van de regering, de staatsmacht of een ander politiek lichaam. De personen die dit lichaam vormen, de politici, ambtenaren, leiders, secretarissen, managers, zijn de directe meesters van het productieapparaat; ze sturen en reguleren het productieproces; zij bevelen de arbeiders. Gemeenschappelijk eigendom is het beschikkingsrecht van de arbeiders zelf; de arbeidersklasse zelf – in de breedste zin van al degenen die deelnemen aan echt productief werk, inclusief werknemers, boeren, wetenschappers – is de directe meester van het productieapparaat, die het productieproces beheert, leidt en reguleert, dat inderdaad hun gemeenschappelijk werk.
Onder publiek eigendom zijn de arbeiders geen meesters in hun werk; ze kunnen beter worden behandeld en hun loon kan hoger zijn dan in particulier bezit; maar ze worden nog steeds uitgebuit. Uitbuiting betekent niet simpelweg dat de arbeiders niet de volledige opbrengst van hun arbeid ontvangen; een aanzienlijk deel moet altijd worden besteed aan het productieapparaat en aan onproductieve maar noodzakelijke afdelingen van de samenleving. Exploitatie bestaat erin dat anderen, die een andere klasse vormen, zich ontdoen van de producten en de distributie ervan; dat ze beslissen welk deel als loon aan de arbeiders wordt toegewezen, welk deel ze voor zichzelf en voor andere doeleinden behouden. Onder publiek eigendom behoort dit tot de regulering van het productieproces, wat de functie is van de bureaucratie. Zo is in Rusland de bureaucratie als heersende klasse meester van productie en productie, en zijn de Russische arbeiders een uitgebuite klasse.
In westerse landen kennen we alleen publiek eigendom (in sommige takken) van de kapitalistische staat. Hier kunnen we de bekende Engelse 'socialistische' schrijver GDH Cole citeren, voor wie socialisme identiek is aan publiek eigendom. Hij schreef:
“Het hele volk zou net zomin in staat zijn als het hele aantal aandeelhouders in een grote moderne onderneming om een bedrijfstak te leiden . . . Het zou nodig zijn, zowel onder het socialisme als onder het grootschalige kapitalisme, om het daadwerkelijke beheer van industriële ondernemingen toe te vertrouwen aan bezoldigde experts, gekozen vanwege hun gespecialiseerde kennis en bekwaamheid in bepaalde takken van werk” (p. 674).
"Er is geen reden om aan te nemen dat socialisatie van welke bedrijfstak dan ook een grote verandering in het leidinggevend personeel zou betekenen."
P. 676 in een overzicht van moderne kennis ed. Door dr. W. Rose, 1931
Met andere woorden: de structuur van productief werk blijft zoals die is onder het kapitalisme; arbeiders ondergeschikt aan bevelvoerende bestuurders. Het komt duidelijk niet bij de “socialistische” auteur op dat “het hele volk” voornamelijk bestaat uit arbeiders, die als producerend personeel heel goed in staat waren om de industrie, die uit hun eigen werk bestaat, te leiden.
Als correctie op de door de staat geleide productie wordt soms arbeiderscontrole geëist. Nu controle, supervisie, vragen van een meerdere duidt op de onderdanige stemming van hulpeloze objecten van uitbuiting. En dan kun je de zaken van een ander beheersen; wat je eigen zaken zijn wil je niet gecontroleerd, dat doe je. Productief werk, sociale productie, is de echte zaak van de arbeidersklasse. Het is de inhoud van hun leven, hun eigen activiteit. Ze kunnen er zelf voor zorgen als er geen politie of staatsmacht is om ze op afstand te houden. Ze hebben de gereedschappen, de machines in hun handen, ze gebruiken en beheren ze. Ze hebben geen meesters nodig om ze te bevelen, noch financiën om de meesters te controleren.
Publiek eigendom is het programma van de “vrienden” van de arbeiders die de harde uitbuiting van het private kapitalisme willen vervangen door een mildere, gemoderniseerde uitbuiting. Gemeenschappelijk eigendom is het programma van de arbeidersklasse zelf, die vecht voor zelfbevrijding.
We spreken hier natuurlijk niet van een socialistische of communistische samenleving in een later stadium van ontwikkeling, wanneer de productie zo georganiseerd zal zijn dat er geen probleem meer is, wanneer iedereen uit de overvloed aan producten neemt naar zijn wensen , en het hele concept van "eigendom" is verdwenen. We spreken over de tijd dat de arbeidersklasse de politieke en sociale macht heeft veroverd en voor de taak staat om productie en distributie onder de meest moeilijke omstandigheden te organiseren. De klassenstrijd van de arbeiders in de huidige tijd en in de nabije toekomst zal sterk bepaald worden door hun ideeën over de onmiddellijke doelen, hetzij openbaar of gemeenschappelijk bezit, die op dat moment gerealiseerd moeten worden.
Als de arbeidersklasse publiek eigendom met zijn dienstbaarheid en uitbuiting verwerpt, en gemeenschappelijk eigendom met zijn vrijheid en zelfbestuur eist, kan dat niet zonder het vervullen van voorwaarden en het op zich nemen van plichten. Gemeenschappelijke eigendom van de arbeiders houdt in de eerste plaats in dat alle producenten meester zijn over de productiemiddelen en ze bewerken in een goed gepland systeem van sociale productie. Het houdt in de tweede plaats in dat in alle winkels, fabrieken en ondernemingen het personeel zijn eigen collectieve werk regelt als onderdeel van het geheel. Ze moeten dus de organen creëren waarmee ze hun eigen werk, als personeel, en de maatschappelijke productie in het algemeen sturen. Het instituut van staat en regering kan hiertoe niet dienen, omdat het in wezen een orgaan van overheersing is en de algemene zaken concentreert in de handen van een groep heersers. Maar onder het socialisme bestaan de algemene zaken uit de maatschappelijke productie; ze zijn dus de zorg van iedereen, van elk personeelslid, van elke arbeider, en moeten op elk moment zelf worden besproken en besloten. Hun organen moeten bestaan uit afgevaardigden die worden uitgezonden als dragers van hun mening, en zullen voortdurend terugkeren en verslag uitbrengen over de bereikte resultaten in de vergaderingen van afgevaardigden. Door middel van dergelijke afgevaardigden die op elk moment kunnen worden gewijzigd en teruggeroepen, kan de verbinding van de werkende massa's in kleinere en grotere groepen tot stand worden gebracht en kan de organisatie van de productie worden veiliggesteld.
Dergelijke organen van afgevaardigden, waarvoor de naam arbeidersraden in gebruik is genomen, vormen wat men de politieke organisatie kan noemen die past bij een arbeidersklasse die zich bevrijdt van uitbuiting. Ze kunnen niet van tevoren worden bedacht, ze moeten worden gevormd door de praktische activiteit van de arbeiders zelf wanneer ze nodig zijn. Dergelijke afgevaardigden zijn geen parlementariërs, geen heersers, geen leiders, maar bemiddelaars, deskundige boodschappers, die de verbinding vormen tussen het afzonderlijke personeel van de ondernemingen, hun afzonderlijke meningen combinerend in één gemeenschappelijke resolutie. Gemeenschappelijk eigenaarschap vereist zowel gemeenschappelijk beheer van het werk als gemeenschappelijke productieve activiteit; het kan alleen worden gerealiseerd als alle arbeiders deelnemen aan dit zelfbeheer van wat de basis en de inhoud van het sociale leven is; en als ze gaan om de organen te creëren die hun afzonderlijke wil verenigen in één gemeenschappelijke actie.
Aangezien dergelijke arbeidersraden ongetwijfeld een belangrijke rol zullen spelen in de toekomstige organisatie van de strijd en de doelstellingen van de arbeiders, verdienen ze aandacht en studie van allen die opkomen voor compromisloze strijd en vrijheid voor de arbeidersklasse.
