Uit het decembernummer van 2018 De socialistische norm
Het woord 'socialisme' is tegenwoordig aantrekkelijker dan eng - en dat baart het Witte Huis zorgen.
Tweehonderd jaar na de geboorte van Karl Marx maakt het socialisme een comeback in de Verenigde Staten.
Dat is niet onze optimistische bewering, maar eerder de mening van het Trump White House in een rapport dat in oktober is uitgebracht door de Council of Economic Advisors (CEA). Het verklaarde doel van het rapport, getiteld 'De opportuniteitskosten van het socialisme, ' is om het socialisme, zijn 'economische prikkels' en zijn 'impact over de hele wereld op economische prestaties' te onderzoeken.
In de openingsparagraaf merken de auteurs bezorgd op dat 'gedetailleerde beleidsvoorstellen van zelfverklaarde socialisten weer steun krijgen in het Congres en bij een groot deel van het jongere electoraat.' Het lijkt een hoopvol teken – althans voor socialisten – dat het Witte Huis zich zorgen maakt over de groeiende aantrekkingskracht van het socialisme.
De staat van het socialisme
Maar als het socialisme in de ogen van de auteurs 'een comeback lijkt te maken in het Amerikaanse politieke discours', tot het punt waarop socialisten in de zalen van het Congres op de loer liggen, komt dat waarschijnlijk doordat hun definitie van 'socialisme' breed genoeg is om omvatten bijna elke vorm van kapitalistische hervorming.
Het CEA-rapport beweert dat 'of een land of industrie socialistisch is, een kwestie is van de mate waarin (a) de productie-, distributie- en ruilmiddelen eigendom zijn van of gereguleerd worden door de staat; en (b) de staat gebruikt zijn zeggenschap om de economische output te verdelen zonder rekening te houden met de bereidheid van de eindgebruiker om te betalen of te ruilen'. Kortom, hoe meer de staat tussenkomt in productie en distributie, des te 'socialistischer' is het land of de industrie. Inderdaad, 'staat' en 'socialistisch' zijn bijna synoniemen voor de economische adviseurs van Trump.
Het is belangrijk om ook de nadruk te leggen op de 'graadkwestie'. Het rapport beweert dat 'socialisme een continuüm is', geen 'nul-één-aanduiding', aangezien 'geen enkel land nul staatseigendom, nul regulering en nul belastingen heeft'. De auteurs wijzen erop dat er onder 'moderne kapitalistische modellen', waaronder de Verenigde Staten, een 'ruime rol voor de overheid' is weggelegd, aangezien er 'publieke goederen en goederen met externe effecten zijn die inefficiënt door de vrije markt worden geleverd'. En omgekeerd 'zelfs de meest socialistische landen hebben elementen van privébezit behouden'.
Het rapport beweert dat er 'zeer' of 'extreem' socialistische landen zijn, waar de staat op veel gebieden tussenbeide komt, en 'gematigde' landen waar zijn rol beperkter is. Dit suggereert duidelijk dat 'socialisme' niet zozeer een afzonderlijke vorm van samenleving of een 'productiewijze' op zich is, als wel een geheel van economisch beleid dat onder het kapitalisme wordt toegepast. En het succes of falen van dergelijk beleid zal uiteindelijk beoordeeld moeten worden op basis van kapitalistische termen, bijvoorbeeld of het de productiviteit en winstgevendheid verhoogt of verlaagt. De logica van het kapitalisme, als een productiesysteem voor winst, is de onveranderlijke basis van de samenleving, terwijl het socialisme slechts een middel is om het systeem naar bepaalde resultaten te leiden.
Hoewel de auteurs de grens tussen kapitalisme en socialisme vervagen, zijn ze in ieder geval scrupuleus genoeg om de volgende voetnoot over de betekenis van 'communisme' in te voegen:
'Voor klassieke socialisten is 'communisme' een puur theoretisch concept dat nog nooit in praktijk is gebracht . . . Het communisme is volgens hen een sociale regeling waar er geen staat of privébezit is; de afschaffing van eigendom is niet voldoende voor het communisme'. . . Dit rapport vermijdt daarom de term 'communisme''.
Het rapport erkent, met andere woorden, dat staatseigendom of staatsbedrijven niets te maken hebben met het communisme - een punt dat niet vaak duidelijk is in de geest van een typische Republikeinse oplichter. Natuurlijk zitten we nog steeds opgescheept met een vals onderscheid tussen 'socialisme' en 'communisme', maar de schuld voor die verwarring kan niet bij de CEA worden gelegd. Het was eerder Lenin die volhield dat het socialisme de eerste fase was, gevolgd door het communisme als de tweede. De bolsjewieken moesten dat onderscheid maken om te verklaren waarom geld, loonarbeid, eigendomsverhoudingen, winst en alle andere kapitalistische economische vormen bleven bestaan na de zogenaamde 'socialistische' Russische Revolutie.
Wij verwerpen het onderscheid van Lenin, ten gunste van een opvatting die vóór 1917 niet zo ongebruikelijk was dat 'socialisme' en 'communisme' in wezen synoniem zijn, aangezien beide wijzen op een geldvrije wereld van productie voor gebruik waarin alle sociale rijkdom gemeenschappelijk wordt gehouden. Logisch gezien heeft het weinig zin om de afzonderlijke term 'socialistisch' te gebruiken om te verwijzen naar samenlevingen die in wezen kapitalistisch blijven. We gebruiken liever de term 'staatskapitalisme' om te verwijzen naar het Rusland van Stalin, het China van Mao en andere landen die in het rapport worden beschreven als 'zeer socialistisch'.
Men kan de schuld voor het verwarrende begrip 'socialisme' echter nauwelijks bij de auteurs van het rapport leggen, aangezien zij een standpunt verkondigen dat over het hele politieke spectrum heerst. Waar de auteurs echter nogal nalatig zijn, is door te beweren dat Karl Marx socialisme ook begreep als een soort staatskapitalisme. Je hoeft alleen maar zijn schets van een postkapitalistische samenleving in het eerste hoofdstuk van Het Kapitaal te lezen om te weten dat hij geen behoefte zag aan een staat die bestond boven de hoofden van een vereniging van vrije individuen die produceren om in hun eigen behoeften te voorzien. Marx bestempelt die nieuwe samenleving als een 'vrije vereniging van mensen' – niet socialisme of communisme – maar het belangrijkste punt is niet het woord zelf, maar het fundamentele onderscheid tussen kapitalisme en wat ervoor in de plaats komt.
Marx heeft een nieuwe productiewijze in gedachten, niet een hervormde versie van het kapitalisme. Daarentegen deelt 'Links' de mening van de CEA over 'socialisme' als een geheel van beleidsmaatregelen onder het kapitalisme, dus concentreert hun kritiek op het rapport zich meestal op het verdedigen van de voordelen van 'socialistische' staatsinterventie in de kapitalistische economie.
Overigens maakt de CEA ook een complete warboel van de theorie van kapitalistische 'uitbuiting', met de bewering dat Marx of marxisten 'staatseigendom van de productiemiddelen' zien als een middel om 'een einde te maken aan de uitbuiting van arbeiders door gebruik te maken van schaaleconomieën'. Maar om te proberen alle verwarring rond hun vage maar door jargon geteisterde beweringen te ontrafelen, en tegelijkertijd Marx' werkelijke kijk op uitbuiting te presenteren, zou een heel apart artikel nodig zijn.
Redbait 2.0
Wat is het doel van dit rapport – en de reden voor de schijnbare bezorgdheid van de auteurs – als 'socialisme' slechts een reeks beleidsmaatregelen is die geen echte bedreiging vormen voor het kapitalisme zelf? Het lijkt ons dat een deel van het antwoord ideologisch is en het andere deel simpelweg betrekking heeft op praktische politiek.
Het is duidelijk dat de auteurs bezorgd lijken dat de jongere generatie immuun is geworden voor het negatieve beeld van het socialisme dat door tientallen jaren van propaganda in de Verenigde Staten werd gekoesterd. De auteurs willen deze jongere generatie informeren over de gevaren van het omarmen van het socialisme. En de toon in het hele rapport is als die van een bezorgde ouder die probeert te voorkomen dat een kind een verkeerde afslag in het leven neemt.
Een zin kan beginnen met de concessie dat 'de huidige socialisten geen dictatuur of staatsgeweld willen' of dat 'voorstanders van het socialisme erkennen dat de ervaringen van de USSR en andere zeer socialistische landen niet voor herhaling vatbaar zijn', om vervolgens te eindigen met de niet zo subtiele implicatie dat dergelijke negatieve resultaten zullen optreden ondanks de goede bedoelingen van de socialisten.
Bijvoorbeeld: 'Historische socialisten zoals Lenin, Mao en Castro bestuurden hun land zonder democratie en burgerlijke vrijheden. Moderne democratische socialisten verschillen op deze belangrijke manieren. Niettemin, zelfs wanneer socialistisch beleid vreedzaam wordt uitgevoerd onder auspiciën van democratie, heeft de economie veel te zeggen over de effecten ervan'.
Socialisme: extreem en gematigd
In een poging het imago van het socialisme te bezoedelen, kijkt het eerste deel van het rapport naar de 'sombere staat van dienst' van de 'zeer socialistische gevallen' zoals het maoïstische China, Cuba en de USSR. Het rapport concentreert zich op de mislukte landbouwexperimenten met betrekking tot 'staats- en collectieve landbouw'. Dit historische voorbeeld is bedoeld om de 'onjuiste afstemming tussen de beloften van zeer socialistische regimes om de ellende en uitbuiting van de armen uit te bannen en de daadwerkelijke effecten van hun beleid' aan te tonen - met de suggestie dat soortgelijke teleurstellingen vandaag de dag kunnen voorkomen.
De auteurs verwijzen naar de geschiedenis en erkennen dat de 'zeer socialistische' landen voornamelijk landbouw waren, maar denken niet na over het raadsel waarom agrarische - in plaats van industriële - landen het socialisme zouden omarmen. Het is een raadsel dat niet zo moeilijk te ontrafelen is als eenmaal duidelijk is dat 'socialisme' niets anders was dan staatskapitalisme, en dat het belangrijkste doel van dergelijke systemen aanvankelijk meestal was om snel te industrialiseren, waarmee de basis werd gelegd voor het moderne kapitalisme.
Natuurlijk zijn de slachtoffers van die grove vorm van 'primitieve accumulatie' talrijk, te beginnen met de boeren, en het is niet nodig om te kibbelen met veel van de angstaanjagende statistieken die door het CEA-rapport naar voren worden gebracht. Het probleem is dat de auteurs niet stilstaan bij het belang van de historische feiten die ze opnoemen. De geschiedenis van de 'zeer socialistische' landen is in feite die van de 'achtergebleven kapitalistische landen' die hun achterstand snel proberen in te halen. Het is een geschiedenis die niets met 'socialisme' te maken heeft - afgezien van het feit dat de leiders van die landen de term gebruikten om de harde sociale realiteit te verbergen.
Het gedeelte over de extreme gevallen van socialisme wordt gevolgd door een blik op het meer 'gematigde' socialisme van de Noordse landen. In dit geval is de taak voor de auteurs wat moeilijker omdat er niet veel schrikverhalen zijn waarop kan worden gewezen en het beeld dat velen van die landen hebben positief is. Dus in plaats van de problemen van het socialisme op te sommen, besteden de auteurs een groot deel van hun tijd aan het leggen van de successen op de drempel van het kapitalisme, met het argument dat de Scandinavische landen zich hebben afgekeerd van het socialistische beleid om meer vrijheid voor de markteconomie mogelijk te maken.
Ze beweren bijvoorbeeld dat de 'Noordse landen zelf de economische schade erkenden van hoge belastingen in termen van het creëren en behouden van bedrijven en het motiveren van werkinspanning'. Tegelijkertijd stelt het rapport dat het Noordse belastingmodel 'zwaar leunt. . . op het opleggen van hoge tarieven aan huishoudens in het midden van de inkomensverdeling' in plaats van het opleggen van bestraffende tarieven aan huishoudens met een hoog inkomen. Het doel van dit deel van het rapport is duidelijk om wat koud water te gieten over de aanhangers van Bernie Sanders die naar Noord-Europa kijken als een economisch model.
'Gesocialiseerde geneeskunde'
Het laatste deel van het rapport gaat volledig over een urgente politieke kwestie: het debat over een 'zorgplan voor één betaler'. En hier is de timing van de publicatie van het rapport, net voor de tussentijdse verkiezingen, zeker geen toeval. Zelf voelde Trump zich genoodzaakt om rond dezelfde tijd een zeldzaam krantenartikel te schrijven USA Today, waarin hij beweerde dat het 'Medicare for all'-plan van de Democraten - die 'radicale socialisten die de Amerikaanse economie naar Venezuela willen modelleren' - een bedreiging zou vormen voor het bestaande Medicare-programma voor senioren.
De logica van het artikel van Trump en het CEA-rapport is een beetje vreemd, aangezien ze aanvallen op wat zij 'gesocialiseerde geneeskunde' noemen door gebruik te maken van de angst van oudere Amerikanen dat het bestaande Medicare-programma zou worden gestript. Volgens hun eigen 'markt'-principes zouden ze eigenlijk ook Medicare moeten aanvallen. Maar hier zijn we op het gebied van praktische politiek, niet van pure economische theorie.
In verschillende artikelen die op het CEA-rapport hebben gereageerd, is al opgemerkt dat de auteurs wijzen op de relatief korte wachttijden bij ziekenhuizen voor senioren in de Verenigde Staten als argument tegen gezondheidszorg voor één betaler, ook al vallen die patiënten onder het Medicare-plan voor één betaler .
Het punt om hier op te merken, voor zover het dit artikel betreft, is echter dat het een misbruik van de term 'socialistisch' is om het te koppelen aan het voorbeeld van door de overheid gerunde gezondheidszorg. Welke zorg de staat ook heeft voor het fysieke welzijn van zijn burgers, hangt samen met de behoefte van kapitaal aan redelijk onderhouden arbeidskrachten. Het debat onder de Amerikaanse kapitalistische klasse over gezondheidszorg lijkt veel op het 19e-eeuwse debat over arbeidswetgeving in Engeland dat Marx beschrijft in Kapitaal, gaat over de kwestie van de 'reproductie' van arbeidskracht. En net als dat eerdere debat, is de huidige botsing over gezondheidszorg voor één betaler een complexe en tegenstrijdige strijd die tegenstrijdige belangen tussen individuele kapitalisten met zich meebrengt en verschillende opvattingen over wat de kapitalistenklasse als geheel ten goede zou komen.
Het zou naïef en gevaarlijk zijn voor socialisten om zich voor te stellen dat een van de betrokken partijen wordt gemotiveerd door een oprechte zorg voor de belangen van de arbeiders.
Michael Schauerte (WSPUS)
