Eind jaren tachtig kwam de opwarming van de aarde voor het eerst onder brede publieke aandacht. Een cruciaal keerpunt was de presentatie die klimaatwetenschapper James Hansen in 1980 voor het Congres hield. In die tijd bleek een grote meerderheid van de Amerikanen ontvankelijk voor het idee van klimaatverandering. Uit een peiling uit 1988 bleek dat 1992% van de respondenten geloofde dat de opwarming van de aarde 'een ernstig probleem' was. De bijna-consensus omvatte beide grote partijen, met zowel Republikeinse als Democratische politici die openstonden voor voorstellen voor preventieve maatregelen.
In 1997 beschouwde echter slechts een minderheid van de respondenten de opwarming van de aarde als een ernstig probleem: 42% (terwijl slechts 28% onmiddellijke actie steunde). Wat was er gebeurd dat de opkomende consensus verbrijzelde? In zijn boek De Petroleumpapieren Geoff Dembicki betoogt dat de doorslaggevende factor een massale campagne van desinformatie was, georkestreerd door de Global Climate Coalition en genereus gefinancierd door belangen in fossiele brandstoffen – vooral door Exxon en Koch Industries.
De publieke erkenning van klimaatwetenschap groeide begin jaren 2000 weer, maar een hernieuwde inspanning van de ontkenners keerde dit proces om. De opwarming van de aarde verloor zijn status als een tweeledige kwestie: sinds Trump in 2016 het presidentschap won, is de Republikeinse Partij monolithisch ontkend (althans in het openbaar).
Er zijn verschillende gradaties van ontkenning. Alleen al het idee dat het klimaat aan het veranderen is, kan belachelijk worden gemaakt of zonder meer worden afgewezen. Of klimaatverandering kan worden erkend, maar volledig worden toegeschreven aan natuurlijke oorzaken. Of er kan worden beweerd dat klimaatverandering te onzeker is om kostbare maatregelen te rechtvaardigen.
Ontkenning in de brede zin van het ontkennen van waarheden die commerciële belangen lastig vinden, is niets nieuws. Dezelfde 'Public Relations'-firma's en adviseurs die nu de opwarming van de aarde ontkennen, werden voorheen door de tabaksfabrikanten in dienst genomen om de schade die roken aan de gezondheid toebrengt te ontkennen. Leugenaars te huur hebben hetzelfde basisspelboek gevolgd sinds Sigmund Freuds neef Edward Bernays in de jaren 1920 de PR-industrie oprichtte. Toegegeven, de inzet is gestegen – van de longen van rokers tot de 'longen' van de planeet.
Wat geloven leidinggevenden?
Wat geloven de leidinggevenden en kapitalisten die de ontkenningscampagne financieren zelf? We kunnen niet vertrouwen op hun openbare verklaringen, aangezien deze niet hun persoonlijke opvattingen over de werkelijkheid weerspiegelen, maar berekeningen van bedrijfsvoordeel.
Sommige oliemaatschappijen, zoals British Petroleum, hebben onlangs hun toon veranderd. Ze kwamen kennelijk tot de conclusie dat het voordelig kan zijn om de klimaatwetenschap lippendienst te bewijzen. Tegelijkertijd blijven ze in het geheim klimaatontkenners financieren. De grondgedachte voor dergelijk ogenschijnlijk inconsistent gedrag kan zijn dat er verschillende soorten propaganda nodig zijn voor verschillende doelgroepen.
Ze denken misschien als volgt: 'Hoe meer mensen zich geen zorgen maken over de opwarming van de aarde, hoe beter voor ons. Maar het ontkennen van de klimaatverandering kan degenen die zeer gehecht zijn aan alarmerende ideeën alleen maar boos maken. Om ze gunstig te stemmen moeten we het erover eens zijn dat fossiele brandstoffen uiteindelijk moeten worden opgegeven en beweren dat we serieus werken aan een energietransitie. Dat geeft ons in ieder geval nog een paar jaar business as usual.'
Leidinggevenden, vermoed ik, geven weinig of niets om wat waar is. Ze geven om wat winstgevend is. Degenen die zich een weg naar de top van de bedrijfshiërarchieën hebben gevochten, vormen een zeer selecte groep. Ze zijn niet alleen geselecteerd op prestaties als winstmakers, maar ook op loyaliteit aan de cultuur van het maken van winst. Een medewerker lager in de hiërarchie die zelfs maar een kwestie van ethiek of wetenschappelijke waarheid aan de orde stelt – of iets anders dat het nastreven van winst in de weg kan staan – riskeert ontslag op staande voet.
Heel af en toe ervaart een topman een schok die hem tijdelijk afleidt van het doelbewuste winstbejag. Dit is wat er gebeurde met Warren Anderson, CEO van Union Carbide Corporation, in december 1984, na een lek van giftig gas uit een insecticidenfabriek die eigendom was van de Indiase dochteronderneming van het bedrijf in de stad Bhopal. Ongeveer 15-20,000 mensen werden gedood en een half miljoen overlevenden leden aan blindheid, ademhalingsproblemen en andere gevolgen. Anderson verklaarde dat hij zich verantwoordelijk voelde en van plan was de rest van zijn carrière te wijden aan het rechtzetten van het onrecht. Dit deed meteen alarmbellen rinkelen. Als hij had volhard in zijn nieuwe besluit, zou hij zeker op de een of andere manier zijn verdreven. Tegen het advies van collega's in vertrok hij voor onderzoek naar India, maar werd bij aankomst gearresteerd. De Amerikaanse regering moest ingrijpen om hem te redden. Na deze aflevering lijkt hij te zijn gekalmeerd. In 1986 ging hij met pensioen.
Men zou kunnen stellen dat klimaatverandering op de lange termijn een bedreiging vormt voor het maken van winst, samen met alle andere menselijke activiteiten. Er is geen winst te behalen als de aarde in een tweede Venus verandert. De tijdshorizon van kapitaal is echter kort – hooguit een decennium of twee. De bekende Britse econoom John Maynard Keynes verwoordde een typisch kapitalistisch sentiment toen hij in reactie op een oproep om naar de lange termijn te kijken opmerkte: 'Op de lange termijn zijn we allemaal dood.'
De zaak Rupert Murdoch
Hoe zit het met de mediamagnaten die bepalen wat miljoenen mensen in de kranten lezen, horen op de radio en kijken op tv? Wat geloven ze? Welke bevelen geven ze aan hun ondergeschikten?
Een van die magnaten is Rupert Murdoch. Zijn enorme media-imperium omvat Fox News, News Corp, The Wall Street Journal en De New York Post in de Verenigde Staten, De Australischeen The Daily Telegraph in Australië, en Sky News en De Zon in Groot-Britannië. Jarenlang stonden al deze verkooppunten afwijzend tegenover klimaatverandering.
In 2006 en 2007 veranderde Murdoch echter onder invloed van zijn zoon James en vooral zijn milieubewuste schoondochter Kathryn van gedachten. Hij zei tegen zijn media dat ze klimaatverandering serieus moesten gaan nemen. Sommige, zoals De Zon, gemakkelijk aangepast aan de nieuwe lijn. Anderen verzetten zich.
De mensen bij Fox News waren bijzonder terughoudend om wat zij beschouwden als 'nepwetenschap' te promoten. Murdoch sprak zijn vertrouwen uit dat hij hen kon overtuigen. Wat in plaats daarvan misschien wel is gebeurd, is dat ze overgehaald hem, of misschien kreeg hij ruzie met Kathryn, maar in ieder geval begon hij stilaan twijfels te koesteren over klimaatverandering.
In 2014, terwijl hij over een ijskoud zeegezicht in de Noord-Atlantische Oceaan vloog, tweette hij dat het uitzicht nauwelijks strookte met het idee van de opwarming van de aarde. Helaas was er niemand bij hem om te zeggen: 'Ja, er is nog steeds genoeg ijs, maar niet zoveel als vroeger. En het ijs is veel dunner dan vroeger.'
Het verwarde hem ook dat 'het Noordpoolgebied krimpt terwijl Antarctica uitbreidt'. Opnieuw was er niemand aanwezig om hem uit te leggen dat er door de toegenomen neerslag meer sneeuw over Antarctica viel; ook daar stegen de temperaturen maar nog niet genoeg om de sneeuw in regen te veranderen.
Murdoch is een hoogopgeleide man – hij studeerde af aan de Universiteit van Oxford in Politics, Philosophy and Economics (PPE) – maar hij heeft nooit een begrip van de wetenschap verworven of het vermogen om bewijsmateriaal op een wetenschappelijke manier te beoordelen. Het is redelijk veilig om aan te nemen dat hij niet de gewoonte heeft om wetenschappelijke rapporten te lezen. Hij moet de klimaatverandering met eigen ogen zien, bijvoorbeeld om de Groenlandse ijskap te zien smelten.
Het lijkt vreemd om de gezinsdynamiek en de manier van denken van een enkel individu zo uitgebreid te bespreken. Maar als die persoon net zoveel massamediakanalen bezit als Rupert Murdoch, dan kunnen zulke dingen een groot verschil maken voor de wereld. Dat is een van de gevolgen van de immense concentratie van rijkdom en macht.
Bron. Geoff Dembicki, The Petroleum Papers: Inside the Extreem-rechtse samenzwering om klimaatverandering te verdoezelen. Greystone-boeken, 2022
